AD 07.11.2020
Een onderzoek van de Haagse Rekenkamer geeft te denken, schrijft Axel Veldhuijzen, chef AD Haagsche Courant, in zijn wekelijkse rubriek Commentaar.
Waarom verkocht de gemeente Den Haag de grond voor drie woontorens op het Spui voor 9 miljoen euro minder dan die waard was?
Posthoorn 11.11.2020
Amare, je prikt erin en het stinkt. Alles wat met de bouw van dat cultuurcomplex op het Spui te maken heeft, is omgeven met steeds maar hogere kosten en onduidelijkheid daarover. Zelfs de afkoopsom van 210 miljoen euro voor alle extra kosten, blijkt volgens het laatste onderzoek maar een deel van het verhaal te zijn. Eigenlijk staat de teller al op 223 miljoen euro, maar de aanvullende bedragen zijn op creatieve wijze elders ondergebracht.
Lees ook;
De gemeente haalt voor een zacht prijsje wel de onrendabele sociale huurflatjes uit je plan zodat je nog wat marktconforme penthouses kan verpatsen, aldus Axel Veldhuijzen.
Het van meet af aan omstreden cultuurgebouw was overigens aanvankelijk begroot op 177,4 miljoen euro. We zitten dus 45 miljoen euro in de plus. Het zijn onbegrijpelijke overschrijdingen in een tijd dat de gemeentekas zo goed als leeg is.
En steeds zijn het de bouwers en projectontwikkelaars die ondanks alles goed wegkomen in Den Haag. Zorgen over de winstgevendheid van je woontoren? De gemeente haalt voor een zacht prijsje wel de onrendabele sociale huurflatjes uit je plan zodat je nog wat marktconforme penthouses kan verpatsen. Als het niet zo slecht was, zou dit aanhoudende Haagse drama tenminste nog een goed verhaal opleveren.
Axel Veldhuijzen, chef AD Haagsche Courant. © Frank Jansen
Cadeautje
Zelfs de bouwer van de drie woontorens had niet op het voordeeltje van 9 miljoen gerekend, zo meldt de Rekenkamer. De gemeente is drie keer gevraagd hoe het zit met dit cadeautje. Drie keer gaf het stadhuis geen antwoord.
De kans is groot dat een aantal politieke partijen nu weer deemoedig besluit dat het echt anders moet; dat er geleerd moet worden van de fouten. Voor die mensen: ga eens op het Spui staan en kijk om je heen. De tramtunnel, het stadhuis en verderop het Binnenhof, allemaal zijn het projecten die financiële bloedbaden opleverden. En ook zijn het allemaal projecten waarbij iedereen plechtig zei dat het nooit meer zo fout mocht gaan. Dat hebben we geweten.
Gemiste kans
De Haagse Rekenkamer noemt het een ‘gemiste’ kans dat het college niet voluit erkende dat het de raad niet altijd goed heeft geïnformeerd en ‘onvoldoende transparant’ is geweest. Dit ‘omdat met de erkenning van het probleem ook een oplossing in zicht is’.
Wel is de Rekenkamer ‘verheugd’ dat het stadsbestuur in de toekomst wil streven naar ‘optimaal transparant verantwoording afleggen’.
AD 06.11.2020
Woontorens Spuiplein
De bouwer van de nieuwe woontorens aan het Spuiplein in Den Haag lijkt voor miljoenen te zijn gematst door het stadhuis. Projectontwikkelaar VolkerWessels betaalde een schijntje van de prijs die voor de kostbare grond verwacht mocht worden. Zo zou het concern zo’n negen miljoen euro hebben bespaard.
In een pittig rapport over het onderwijs- en cultuurcomplex Amare constateert de Haagse Rekenkamer dat het stadsbestuur de grond voor de honderden appartementen in de twee woontorens Adagio en Bolero ‘onder de marktwaarde’ verkocht.
En niet zo’n beetje ook: volgens een eigen rekenmethode van de gemeente had de bouwer 16,2 miljoen euro moeten neertellen voor de grond, maar VolkerWessels betaalde in de praktijk ‘slechts’ 6,5 miljoen. Opvallend: ook de ontwikkelaar zelf raamde de kosten ruim twee keer zo hoog, schrijft de lokale Rekenkamer in haar rapport.
,,Let wel: we hebben niet geconstateerd dat er iets onrechtmatig is aan deze korting’’, benadrukt voorzitter Manus Twisk van de Haagse Rekenkamer.
,,We weten niet of dit gebruikelijk is. Misschien heeft het college een goede reden. Alleen kennen wij die niet.’’
De Rekenkamer zag geen aanleiding om nader onderzoek te doen. ,,Dit is een pikant detail dat op de grens zit van ons onderzoek naar het onderwijs- en cultuurcomplex. Wij hebben er ook geen conclusie aan verbonden in ons rapport’’, zegt Twisk.
Taxatie
In een reactie op de korting van zo’n negen miljoen euro stelt het college dat de grondprijs in Den Haag uiteindelijk op basis van een taxatie door een onafhankelijke deskundige wordt bepaald en dat dat in dit geval ook is gebeurd. Maar ondanks herhaalde verzoeken kreeg de Rekenkamer de taxatie van de verkoopprijs voor de grond van de woontorens niet. Wel overhandigde het stadsbestuur haar eigen beoordelingen van de grondwaarde aan het Spuiplein.
De lage grondprijs is niet de enige meevaller voor de ontwikkelaar van de twee woontorens (en een hoteltoren) in het centrum van Den Haag. Zo schrapte toenmalig wethouder Boudewijn Revis in 2019 de voor een bouwer dure sociale woningen uit het plan Sonate. Door de enorm gestegen bouwkosten waren ze niet meer rendabel te exploiteren.
Onthutsend rapport: cultuurpaleis Amare werd steeds miljoenen duurder, maar politiek wist van niks
Het Haagse cultuurpaleis Amare is in de loop der jaren steeds duurder geworden, maar de locale politiek wist van niks
Dat is, kort door de bocht, de pijnlijke conclusie van de Haagse Rekenkamer die bijna drie jaar onderzoek deed naar de ontwikkeling van het onderwijs- en cultuurcomplex (OCC) op het Spuiplein !!!!
In totaal is het toekomstige huis van het Residentie Orkest, het Koninklijk Conservatorium en het Nederlands Dans Theater sinds de eerste plannen bijna 46 miljoen euro duurder geworden. Het totale budget is opgelopen tot 223 miljoen.
De rode draad van het rapport van de Rekenkamer Den Haag is heel duidelijk, zegt voorzitter Manus Twisk zelf. ‘Het college van burgemeester en wethouders heeft niet zijn uiterste best gedaan om zaken transparant voor te stellen.’
De rekenmeesters van de Haagse gemeenteraad presenteerden vrijdag 06.11.2020 een vuistdik maar helder rapport over de totstandkoming van cultuurpaleis Amare op het Spuiplein in Den Haag. De conclusie is dat het stadsbestuur ‘onvoldoende transparant’ was over de kosten van het gebouw.
De raad trok in 2014 iets meer dan 177 miljoen euro uit voor de bouw. Dat wat later Amare ging heten, moest binnen dat bedrag worden gerealiseerd. Maar nu, in 2020, blijkt dat het 223,3 miljoen euro kost. Dat komt omdat het college een aantal delen uit andere potjes heeft betaald.
Daarbij gaat het onder meer om de parkeergarage onder het plein en een fietsenstalling en de commerciële ruimtes in het gebouw. ‘Volgens het raadsbesluit maakt dat onderdeel uit van het totale project’, zegt Twisk. ‘Het college heeft echter die kosten uit andere potjes betaald.’
Risico’s
Dat betekent dus eigenlijk dat het hele project duurder werd, zonder dat de raad dat wist. Twisk: ‘Wij vinden van wel. Want in het raadsvoorstel was het uitgangspunt dat deze aspecten uit het investeringskrediet moest worden betaald. En dat geldt ook voor het bedrag dat werd gereserveerd voor risico’s.
Het is heel normaal dat bij dit soort projecten een bedrag voor onvoorzien wordt gemaakt. En het college heeft dat gedaan vanuit een ander potje, terwijl dat ook onderdeel had moeten zijn van die 177 miljoen. Op die manier is dit project dus goedkoper voorgeschoteld dan het daadwerkelijk was. Dat is niet een kwestie van onrechtmatigheid, maar het is wel een kwestie dat de raad op z’n minst onvolledig was geïnformeerd.’
Twisk wil niet zo ver gaan dat hij dit ‘misleiding’ noemt. Want het is een ingewikkelde materie, erkent hij. ‘Uiteindelijk moet de raad daar maar zelf een conclusie aan verbinden. Maar wij hebben op basis van de feiten geconstateerd dat het college de raad op dit punt onvoldoende heeft geïnformeerd.’
Andere potjes
De voorzitter benadrukt wel dat er geen geld ten onrechte is besteed aan zaken waaraan het niet had mogen worden uitgegeven. ‘We hebben er wel een fietsenstalling en parkeergarage voor gekregen. Maar het is uit andere potjes betaald en dat is natuurlijk niet de bedoeling.’
De voorzitter van de Rekenkamer Den Haag, Manus Twisk. | Foto gemeente Den Haag
Een tweede punt van kritiek van de Rekenkamer is hoe de relatie tussen de bouwer en de gemeente is vormgegeven. Dat heeft te maken met de manier waarop de contracten zijn gesloten. Het ontwerp, de bouw en het onderhoud werden in één keer aanbesteed. De bouwer zet daarbij dan voor een vast bedrag iets neer dat aan de eisen van de opdrachtgever – de gemeente in dit geval – moet voldoen.
Helder
Maar dan moeten die eisen wel helder zijn. In dit geval werden ze tijdens de bouw nog aangepast. Dat werd bijvoorbeeld in 2018 duidelijk. Toen sloot voormalig wethouder Boudewijn Revis een ‘package deal’ met de bouwer. Deze afspraak hield in dat geschillen uit het verleden werden afgesloten en het gebouw op een aantal punten werd verbeterd. Maar het betekende ook dat de gemeente moest bijbetalen. Ook in dit geval kreeg de raad niet precies het bedrag te horen dat het gebouw uiteindelijk zou gaan kosten. Twisk noemt ook de gebruikte contractvorm ‘niet zo gelukkig gekozen’.
Centraal in het onderzoek, zegt de voorzitter, staat de vraag of de gemeenteraad alle informatie kreeg die nodig is om goede besluiten te kunnen nemen. ‘Elk project kan meer gaan kosten. Maar dan is het aan het college om transparant te zijn waaraan dat ligt en waarom dat gebeurt.’
Moeilijk
Dat gebeurde hier niet, is de conclusie van de Rekenkamer. ‘Bijna stelselmatig zien we dat het college de raad bij dit ingewikkelde project niet heeft meegenomen in de complexiteit. En als het college zegt: het is allemaal zo moeilijk, dan is dat juist een reden te meer om duidelijk te zijn. Zodat de raad op goede gronden een besluit kan nemen. Wij vinden dat dat nu onvoldoende is gebeurd.’
Een advies van de Rekenkamer is dan ook dat de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders om de tafel moeten om afspraken te maken over de informatievoorziening. ‘Wat heeft de raad nodig? En wat kan dat het college bieden? Er moet een cultuurverandering komen. Het moet meer natuurlijk worden dat het college transparant is. Dan kan de raad met al die gegevens een goed besluit nemen.’
Het college stelde de kosten voor het cultuurcomplex Amare steeds lager voor dan dat ze in werkelijkheid waren !!!
Ook in 2018 hield het college kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Dat schrijft de Rekenkamer Den Haag in een rapport over de ontwikkeling en realisatie van Amare. Het college ontkent dat de raad is misleid, schrijft mediapartner Omroep West.
Het stadsbestuur van Den Haag wist al in 2014 dat het cultuurcomplex Amare op het Spuiplein miljoenen euro’s duurder zou worden dan 177 miljoen euro. Toch informeerde het college de gemeenteraad hier niet over.
Overschrijding
Wijsmuller garandeerde bij de presentatie van de voorstellen en bij latere debatten altijd dat het niet duurder zou worden dan 177,4 miljoen euro. De gemeenteraad ging akkoord met deze investering.
In het rapport ‘Het Onderwijs- en Cultuurcomplex. Leren van een bouwproject’ schrijft de rekenkamer echter dat de verwachte kosten voor het cultuurcomplex toen al hoger werden ingeschat dan 177,4 miljoen. ‘De geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC overstegen al tijdens de besluitvorming in 2014 het ter beschikking gestelde investeringskrediet’, staat in het rapport.
‘De totale kosten voor de ontwikkeling en realisatie van het Onderwijs- en Cultuurcomplex werden in 2014 geraamd op 193,6 miljoen euro, wat een overschrijding is van 16,2 miljoen ten opzichte van het investeringskrediet van 177,4 miljoen.’
Niet inzichtelijk
Iets soortgelijks voltrok zich een paar jaar later, in 2018. Na de gemeenteraadsverkiezingen keerde de Haagse Stadspartij niet terug in het college en nam VVD’er Boudewijn Revis het stokje over van Wijsmuller.
Hij vroeg de gemeenteraad het budget voor Amare te verhogen naar 210 miljoen euro, onder meer om geschillen met de aannemer af te kopen. Maar ook toen bleven kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Amare blijkt inmiddels 223,3 miljoen euro te kosten.
‘Ook na het instemmen in juli 2018 met uitbreiding van het investeringskrediet tot 210,9 miljoen, naar aanleiding van de packagedeal met de aannemer over meerkosten, overstijgen de geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC het (uitgebreide) ter beschikking gestelde investeringskrediet’, schrijft de rekenkamer.
Erg kritisch
De Rekenkamer is ook erg kritisch op de vaste kosten die Amare de komende jaren met zich meebrengt voor de gemeente, de vastgoed- en bedrijfsexploitatie. Daardoor is het voor de gemeenteraad onduidelijk wat de gemeente jaarlijks moet bijdragen aan de huisvesting van de verschillende gebruikers, vooral het Koninklijk Conservatorium. Maar ook dat ziet het stadsbestuur anders. Er zou mede op verzoek van de raad ‘volop aandacht’ voor zijn geweest.
Honderden woningen
Rondom het culturele centrum komen drie nieuwe hoge gebouwen, torens met honderden woningen en plekken voor bedrijven.
AD 06.10.2020
Op dit moment worden de torens Adagio aan de Turfhaven en Bolero aan de Schedeldoekshaven gebouwd. Deze worden 90 meter hoog en erin komen onder andere 450 huur- en koopwoningen en op de begane grond is plek voor bedrijven.
De bouw van woontoren Adagio, aan het Spuiplein in Den Haag, is maandag 14.12.2020 op spectaculaire wijze gestart gegaan.
In 24 uur tijd worden er 240 betonmixers geleegd voor de fundatiepoer, een enorm blok beton dat fungeert als de fundering van de toren die erop gebouwd gaat worden.
Lees ook;
De betonnen plaat is 49 meter bij 29 meter en heeft een dikte van 1.80 meter.
Vandaag is de bouw van woontoren #Adagio op een spectaculaire wijze gestart. In 24 uur tijd worden hier 240 betonmixers geleegd voor de fundatiepoer. Een betonnen plaat van 49m bij 29m met een dikte van 1,8m. #Spuikwartier #DenHaag
4:51 PM · Dec 14, 2020 11 See Maarten Reiling’s other Tweets
Woontoren Adagio is, samen met woontoren Bolero, onderdeel van project Sonate. De torens bestaan uit 456 huurappartementen en zo’n 1500 vierkante meter commerciële ruimte.
De derde toren, Cantate genaamd, komt op de plek waar nu nog het Nederlands Dans Theater staat. De drie gebouwen worden uiteindelijk met een balkon aan elkaar verbonden.
Planning
Volgens de laatste planning opent Amare in 2021 al, de eerste woontoren is begin 2022 af, die aan de Turfmarkt in 2023 en daarna de toren Cantate.
Terugblik;
In 2008 waren PvdA, VVD en Groen Links nog gewoon voorstander. In 2010 was Groen Links tegen en waren het CDA en D66 voorstanders. Na die coup in 2019 op Groep de Mos zitten CDA en PvdA weer gewoon in het college.
De gemeente Den Haag zit in een spagaat tussen haar bestuurlijke ambities en de eigen bevolking. Het Spuiforum werd op 8 november 2012 door de raad aanvaard, maar of het besluit de gemeenteverkiezingen van 2014 ging overleven werd spannend.
Immers, een belangrijk aspect werd over het hoofd gezien, de internationale bevolking heeft geen boodschap aan lokale bestuurders met flagships, zeker niet als het geld kost. Daarbij is ook veel weerstand tegen de sloop van het amper 25 jaar oude RO/ NDT-gebouw en dreigt eenzelfde lot het huidige gebouw van het Koninklijk Conservatorium bij leegstand.
Culturele Hoofdstad 2018
Het Spuiforum is een economisch en cultureel concept, het had Den Haag een gezicht moeten geven als zij tot Culturele Hoofdstad 2018 was verkozen. Echter het gebouw is veel meer dan dat, het is ook het sluitstuk van de ‘Kampagne Stadsvernieuwing als Kulturele Aktiviteit’ en de idealen van de compacte stad waarmee sociaaldemocraten zoals Adri Duivesteijn in 1985 als een cultureel proces brachten dat de hele stadsbevolking aanging.
Het gaat er vooral om de inwoners van Den Haag, afkomstig uit alle hoeken van de wereld, tot een waarlijk kosmopolitische bevolking te laten groeien. ‘Cultuur is een middel bij uitstek om die verschillen tussen groepen te overbruggen’ betoogde wethouder Marjolein de Jong in 2012. Cultuur verenigt en geeft alle burgers van de stad iets gemeenschappelijks, is de theorie. Het exploitatiemodel met een brede programmering is gebaseerd op het idee dat de grote publiekstrekkers en evenementen de kleinere kunstvormen mogelijk maakt.
Het idee van het Spuiforum en Culturele Hoofdstad werd waarschijnlijk geboren tijdens het Congres Citymarketing in 2006 van de marketinggoeroe Philip Kotler, die Haagse bestuurshoofden deed suizen. De internationale ambitie zoals deze in de structuurvisie Wereldstad aan Zee uit 2005 werd bezongen, kreeg hiermee mede gestalte.
In 2008 zouden het Spuiforum en de kandidaatstelling als Culturele Hoofdstad worden geentameerd door Haagse bestuurders om het culturele imago te versterken. Een jaar later waren alle ambities ambtelijk verwoord.
In het toenmalige college waren de coalitiepartijen PvdA, VVD en Groen Links een warm voorstander van het Spuiforum, toen nog Cultcore genoemd, na de verkiezingen van 2010 was Groen Links tegen en waren opeens het CDA en D66 warme voorstanders. Coalitie voor, oppositie tegen, zo eenvoudig is de Haagse politiek.
De concentratie van cultuur heeft ook een spinoff op het verblijfklimaat in de stad zelf. Den Haag transformeerde de laatste 25 jaar tot een aangename ‘hub van verpozen’ met een bierplein (de Grote Markt), een bubbeltjesplein (het Plein) en daartussen met een enorme concentratie van winkels. Goed voor het vestigingsklimaat van internationale instellingen en alle toeristen. De stadseconomie vaart wel bij cultuur. Maar profiteert iedereen daarvan in de stad?
Stedenbouwkundig plan OMA
Er was veel ambitie maar een stedenbouwkundige visie was er niet. In februari 2009 deed OMA een stedenbouwkundige studie naar het Spuiplein en de inpassing van het Spuiforum in de omgeving. In totaal moest er 45.000 m2 van het Residentie Orkest (RO), het Nederlands Dans Theater (NDT) en het Koninklijk Conservatorium (KC) worden ondergebracht in een megagebouw.
Er werd een brede en lage variant gepresenteerd en een hoge en smalle variant. De gemeente koos voor de brede en lage variant als uitgangspunt. Het was voor iedereen direct duidelijk dat er teveel bouwmassa met teveel programma op een te kleine plek werd geperst.
Een noviteit was dat OMA het Rabbijn Maarsenplein wilde verbinden met het Spuiplein. Van twee pleinen en een zeventiende-eeuwse kerk met een groene kamer eromheen wil men nu een Cultuurforum Spui maken. De studie van OMA ging verder niet in op de aansluitingen met omliggende wijken zoals de Rivierenbuurt.
In de stedenbouwkundige visie werd ook duidelijk waarom de overkant van het Spui bij het Spuiplein moest worden betrokken, men wil het doodse imago van het Spuiplein vitaliseren door aansluiting te zoeken met de gezellige horecapleinen in de binnenstad.
Men betoogde: ‘Het toekomstige Spuiplein is niet enkel een verzameling culturele instellingen en fraaie gebouwen. De ontwikkeling van het dans- en muziekcentrum aan het Spuiplein wordt aangevuld met meer culturele voorzieningen en activiteiten, horeca, terrassen en uitgaansgelegenheden. De vervlechting met de rest van de binnenstad is essentieel.’ En toch ontbeerde de visie van OMA juist die aansluitingen met de omgeving.
De meest essentiele vraag werd niet gesteld: waarom werd Spuiplein niet het bruisende hart van Den Haag maar een leeg hart? Waarom werd het belangrijkste plein van de stad slechts bevolkt door skaters en mensen die de weg kwijt zijn?
Van de tientallen pleinen in Den Haag werd het Spuiplein, ontworpen door de Spaanse architect Joan Busquets, gezien als het dieptepunt. Dat is niet te wijten aan de architect maar aan het ontbreken van een stedelijke plint rond het plein en de routing in de stad.
Men zou kunnen denken dat het probleem is op te lossen door er veel horeca te programmeren, echter het Spuiplein gaat net zoals het Rabbijn Maarsenplein vrijwel zeker de concurrentie met het charmante Plein en de gezellige Grote Markt verliezen. Het Spuiplein had dus een uitgesproken eigen karakter moeten krijgen die past bij de status van de gebouwen. Helaas werd dat over het hoofd gezien door OMA.
Prijsvraag 2010
Het prijsvraagprogramma voor het Spuiforum was overspannen en paste nauwelijks op de locatie en over de betekenis van het Spuiplein was niet nagedacht. Door het ontbreken van een gemeentelijke visie op dat deel van de stad, moest een architect met een gebouw het probleem met het Spuiplein oplossen. De opgave voor de architecten was dan ook vooral: geef Den Haag de glans die bij een wereldstad hoort en doe in godsnaam iets met het plein!
Er kwamen 54 aanmeldingen binnen voor de prijsvraag, waaronder die van Koolhaas. Een selectiecommissie koos daaruit 20 bureaus die hun ontwerpvisie mochten geven op het Cultuurforum Spuiplein. Uit de selectie werd duidelijk dat het vooral om architecten ging, die opvallende architectuuriconen kon ontwerpen voor de stad. Van de twintig geselecteerde architecten zouden er zestien een ontwerp inleveren.
Vanaf 7 mei 2010 waren deze ontwerpen te bezichtigen in het stadhuis. Wethouders waren openlijk opgetogen over Koolhaas en de flessen champagne werden al koud gezet in Rotterdam, immers na de schande van de Tweede Kamerprijsvraag en het debacle van de Stadhuisprijsvraag zag iedereen in Rem een terechte kanshebber. Alleen al zijn naam gaf de stad de internationale fonkeling. Toch zou alles anders lopen.
Tegenstand
Nog voordat de zestien architecten de plannen presenteerden verscheen er op 16 april 2010 in de lokale krant Den Haag Centraal een ingezonden brief ondertekend door een lange rij oud-wethouders, architecten, historici, artiesten, oud-ambtenaren, stedenbouwers etc. In de brief werd het belang van een kloppend hart voor Den Haag benadrukt, toch maakte men zich ernstig zorgen over de planvorming.
‘Er is geen stedenbouwkundige visie op de gebieden die hierop aansluiten. Het kan nooit een levendig intiem plein worden door de enorme omvang van een gebouw en de beperkte footprint. Het plan is niet faseerbaar te bouwen en dus niet uitvoerbaar. […] Om zoveel cultuurfuncties en diensten bij één exploitant onder een dak te brengen is in strijd met het eigen binnenstadsplan.
De financiering is onzeker gezien de economische en financiële situatie. Men gaat uit van een verdubbeling van het aantal bezoekers om zo de exploitatieberekening rond te krijgen. […] Door de smalle bandbreedte aan handschriften en architectuuropvattingen die de stad gepresenteerd zal krijgen, is er echter geen sprake van pluriformiteit en daarmee niet van een wérkelijke keuze.’
Gezien het bovenstaande was het huidige nieuwbouwinitiatief tot mislukken gedoemd, aldus de Haagse briefschrijvers. Dit was niet alleen een enorme gemiste kans, maar de stad kon het zich juist op deze plaats simpelweg niet veroorloven. Men pleitte ervoor om een pas op de plaats te maken.
Echter, niet de selectiecommissie of de Haagse notabelen oordeelden uiteindelijk over de ambitieuze bestuurders, maar de bevolking van Den Haag. De sociaaldemocraten en de liberalen verloren de gemeentelijke verkiezingen van 3 maart 2010 op dramatische wijze. De grote bezuinigen door het rijk opgelegd dwongen het nieuwe college met de VVD, PvdA, CDA en D66 voorlopig geen geld te reserveren voor het nieuwe theater.
Alsnog werden er in juni drie architecten uitverkoren om de aan de tweede ronde mee te doen: Neutelings Riedijk, Thomas Rau en Zaha Hadid. Het plan van OMA viel af, vanwege te weinig vierkante meters, nogal genant immers OMA had in zijn programmatische massastudie naar de gemeente geadviseerd dat het programma op deze locatie paste.
De beslissing over het Spuiforum werd vooruitgeschoven door het nieuwe college. Omdat er een architect was gekozen, zo benadrukte de selectiecommissie, en geen bouwplan kon men eventueel nog uitwijken naar een andere bouwkavel.
Het poetische en golvende plan van Zaha Hadid was te groot voor de kavel, Rau die zijn plan als het meest duurzame presenteerde bleek een zeer ongunstige verhouding tussen geveloppervlakte en bouwmassa te hebben, hetgeen slecht was voor de energiehuishouding. Het meest compacte gebouw was van Neutelings Riedijk. Daardoor was dit plan duurzaam en paste het op de locatie.
De selectiecommissie koos voor dit plan dat overigens in de voorronde ook al de meeste punten had gehaald. De commissie vond het structuurontwerp van Neutelings Riedijk een veelbelovend, logisch opgebouwd concept, dat een nieuw en eigentijds evenwicht zoekt tussen de schaal van de historische binnenstad en de hoogbouw van het naastgelegen Wijnhavenkwartier.
De ‘taille’ in de gevel, de ‘schouder’ die in hoogte bewust aansluiting zoekt bij het bestaande hotel en het ronde dak dat gebouw en omgeving bekroont, maakten de voorgestelde vorm van het gebouw zowel uniek als passend in de veeleisende omgeving van het Spuiplein.
De commissie acht de voorgestelde koepel bovenin het gebouw in meer dan een opzicht een vondst. Toen werd het stil in Den Haag en iedereen dacht dat het Spuiforum een stille dood was gestorven die decembermaand van 2010.
2012: kwartslag gedraaid
De terugkeer van het Spuiforum werd in een brief aan de gemeenteraad op 13 september 2012 plotsklaps aangekondigd door de wethouder. Bij een toelichting op 21 september 2012 bleek het Spuiforum aanzienlijk verkleind, bezuinigd naar 181 miljoen en een kwartslag gedraaid op het Spuiplein, dat vrijwel helemaal verdween. Verschillende functies waren ondergebracht in aangrenzende gebouwen. Door het terugbrengen van de bouwmassa kon het gebouw een kwartslag worden gekeerd zodat de bouwmassa op een nieuwe manier was in te passen in de stedelijke morfologie.
De intimiteit en geslotenheid van de stedelijke ruimten, zoals deze aanwezig was in de tijd voordat Berlage tekeer ging met de doorbraken in het centrum, kwamen weer terug. Ook wisten de stedenbouwers met deze ‘move’ de aansluitingen met de omgeving te verbeteren.
Misschien had OMA dat een paar jaar terug de wethouder allemaal kunnen adviseren! Tijdens de inspraak in oktober 2012 in de Commissievergadering Ruimte bleken alle argumenten voor en tegen het plan die al in 2010 werden genoemd hetzelfde. In de Haagse krant Den Haag Centraal verschenen wekelijks lange artikelen van voor- en tegenstanders.
Minimaal draagvlak
Ontluisterend was de opiniepeiling over het Spuiforum die werd gehouden door Maurice de Hond. Het bleek dat bij de beslissing in de raad op 8 november 2012 van de bevolking 48% helemaal geen idee had wat het Spuiforum was, en dat slechts 19% van de bevolking voor was, 69% was er tegen omdat men het te duur vond en 12% had geen mening.
Overigens bleek 40% van de bevolking ervoor te zijn om de bestaande gebouwen te renoveren en 40% om de leegstand in de stad te benutten. Slechts 11% wilde een nieuw gebouw. Een onderzoek van Omroep West gaf aan de zelfs 79% van de bevolking geen Spuiforum wilde. Het draagvlak onder de bevolking bleek minimaal.
De raad koos voor een ‘uitvoeringsbesluit’ voor het Spuiforum. Voorwaarden zijn het budget van 181 miljoen euro, de exploitatie moet na 4 jaar budgetneutraal zijn, de bebouwing moet redelijkerwijs op de bouwkavel passen en er moet draagvlak zijn bij de bevolking. Hierover moet omstreeks april 2013 worden gerapporteerd door de wethouder.
Waarom was de bevolking nauwelijks geinteresseerd in het Spuiforum en vond men het te duur? Eric Corijn, hoogleraar sociale en culturele geografie aan de VU Brussel en directeur van de onderzoeksgroep Cosmopolis, betoogde tijdens een lezing voor Deltametropool in januari 2012, dat bestuurders in Den Haag meer oog moeten krijgen voor kosmopolitische cultuur die al leeft in de straten van de stad en zich veel minder moet bezig houden met vervreemdende beeldvorming en citymarketing.
Om succesvol de transformatie naar een global city te maken moet niet alleen het bestuur in stelling worden gebracht. Die transformatie voltrekt zich juist bij alle stadsbewoners, die vaak uit alle hoeken van de wereld komen en die een patchwork vormen van identiteiten. De kosmopolitische cultuur ontstaat vanzelf en die moet worden getoond. Zo kan de stad zich een plaats geven in het netwerk van kosmopolitische wereldsteden.
In december 2012 kwam Den Haag niet op de shortlist voor Culturele Hoofdstad 2018. Jan Brouwer van het Delfts onderzoek- en adviesbureau ‘ABF Cultuur’ verwijt in dit verband de gemeente zijn eigen bevolking te negeren, bijvoorbeeld alle lokale gemeenschappen die vanaf de jaren tachtig de stad hadden herbevolkt.
De belangrijkste conclusie van Brouwer was dat het geruzie in de gemeentepolitiek over het Cultuurforum de jury voor de Culturele Hoofdstad kopschuw had gemaakt. Na bestudering van het bidbook van Den Haag voor Culturele hoofdstad 2018 concludeerde Brouwer: ‘Er is voorbijgegaan aan het feit dat de helft van de bewoners van Den Haag van allochtone afkomst is. Daarvan is niets concreets terug te vinden in het programma.’
Of de kritiek van Brouwer terecht is zal op termijn moeten blijken. Men kan zich ook afvragen of het stuifzand van de vele identiteiten ooit een kant op moet waaien. Den Haag is de afgelopen 25 jaar explosief gegroeid en grondig verbouwd, wellicht is de wording van een kosmopolitische cultuur een kwestie van geduld.
Koninklijk Conservatorium
In de plannen voor het Spuiforum is ook het Koninklijk Conservatorium opgenomen. Architecten en kunsthistorici zien het huidige conservatoriumgebouw, gebouwd in 1974- 1980, als een van de mooiste jaren zeventig gebouwen, ondanks dat het op de totaal verkeerde plek ligt, op een van de meest lawaaiige plekken van de stad. Die locatie heeft een vreemde geschiedenis. Conform de ideeen over cityvorming van destijds, sloten het rijk en de gemeente in 1965 een overeenkomst om plaats te maken voor rijkskantoren en ministeries.
De gemeente kreeg 140 miljoen gulden van het rijk voor het onteigenen en het slopen van de bestaande bebouwing in de oude stad. Toen die in een zandvlakte was veranderd kwam het rijk in 1972 met een geheel ander beleid: het spreidingsbeleid. De ministeries verdwenen grotendeels uit Den Haag, op de rijkskavels kwamen instituten als de Koninklijke Bibliotheek, het Rijksarchief en het conservatorium.
Leon Waterman werd gekozen als architect voor het nieuwe conservatorium, vanwege zijn grote muziekkennis. De architectuur paste Waterman helemaal op het weerhouden van het lawaai aan. Het gebouw bestaat uit vier bouwmassa’s rond een binnenplaats met een relatief gesloten gevel aan de buitenzijde. Het gebouw is in zichzelf gekeerd.
Bijzonder is de fraaie tektoniek, de plastiek en massaopbouw. Vooral de ritmes in de gevel die noten op een notenbalk verbeelden zijn opvallend. Het materiaalgebruik is sober: beton, betonsteen en hout. Als het conservatorium dit bijzondere gebouw verlaat, dreigt sloop.
Muziek- en Danstheater
Het huidige Muziek- en Danstheater aan het Spuiplein is opgeleverd in 1988. Amper 25 jaar later voldoet het niet meer en moet worden afgebroken, hoe kan dat? Een reconstructie. In juni 1980 had de gemeenteraad zich uitgesproken om in navolging van het stedenbouwkundig plan van Carel Weeber een muziekzaal voor het Residentieorkest (RO) aan het Spuiplein te bouwen. Het Nederlands Danstheater (NDT) kreeg aanvankelijk een locatie in Scheveningen toegewezen, waarvoor Rem Koolhaas en zijn medewerkers van OMA, waaronder Willem Jan Neutelings, van 1981-84 een ontwerp schetsten.
Het NDT wilde nooit naar Scheveningen en het RO en NDT staken stiekem de koppen bij elkaar. Ze onderzochten met de architecten Frits van Dongen en Peter Vermeulen drie varianten voor een gezamenlijk complex aan het Spuiplein. Het NDT presenteerde deze varianten aan minister Elco Brinkman van WVC, die f 7.750.000 beschikbaar stelde voor een gebouw aan het Spui. De gemeente Den Haag stelde f 14.400.000 beschikbaar. Het NDT hield vast aan haar architect Koolhaas. RO en NDT zagen de gebouwen als twee losse complexen, die gezamenlijk een foyer deelden.
Bij de start van de bouw in 1984 klaagde criticus Cees Zwinkels over het schandalig krappe budget van f 26,65 miljoen voor een 80.000m3 groot bouwvolume: ‘Men moet zich afvragen of het op zichzelf lovenswaardige streven naar sober bouwen hier niet te ver doorschiet. Een absoluut minimum aan bouwkosten gaat nooit gepaard met minimale exploitatiekosten.’
Het Muziekcentrum Vredenburg van architect Herman Hertzberger met een grote zaal had circa f 40 miljoen gekost en de gemeente Den Haag had in 1979 zelf een budget van f 45,5 miljoen becijferd voor een concertzaal. De consequentie was dat de gemiddelde sporthal een hoger afwerkingsniveau had, of zoals Rem Koolhaas constateerde: ‘No money, no details.’
In ieder geval beleefde het Danstheater met Jiři Kylian en Rem Koolhaas gouden tijden en werd het gezicht van de Nederlandse danscultuur. Het Danstheater werd misschien de bekendste loods van de wereld. Al was het alleen maar om bestuurders te herinneren aan de verkeerde spaarzaamheid, het had tot nationaal erfgoed moeten worden verheven. Maar wat zal de werkstudent Willem Jan Neutelings hebben gedacht over de Haagse bestuurders en cultuurinstellingen toen hij in 1984 de maquettes van het Danstheater in Scheveningen in de afvalcontainer duwde?
Zie: Amare web
lees: Amare Den Haag WIKIpedia
Meer voor amare den haag topambtenaar
meer; CULTUURCOMPLEX OCC AMARE
Gerelateerd; Timelapse: Cultuurcomplex vordert gestaag, toch nog 2,5 jaar wachten
lees: Initiatiefvoorstel Verstop kritische rapporten niet langer in de kluis 18.05.2020
lees: RIS305215 Integriteitsonderzoek extern onderzoeksbureau 04.05.2020
lees: RIS304964 Actualisering dekkingsbesluit Amare en verwacht resultaat bedrijfsexploitatie Amare 17.03.2020
Zie ook: Dossier: Spuiforum 2.0
Zie dan ook: Het nieuwe cultuurpaleis Amare aan het Spui in Den Haag is bijna klaar
Zie verder ook: Het nieuwe cultuurpaleis Amare aan het Spui in Den Haag bijna open
Zie ook nog: Nog meer gedonder met het SpuiForum !! – debat 06.05.2020 – de nasleep
Zie dan ook: Nog meer gedonder met het SpuiForum !! – debat 06.05.2020
zie ook nog verder: Nog meer gedonder met het SpuiForum !!
Zie verder ook nog dan: Het SpuiForum anno 03.04.2020: “We zijn er bijna maar nog niet helemaal !!” – vervolg
En ook nog: Het gedonder met de “Sonate” in het Haagse Wijnhavenkwartier
zie ook: Het SpuiForum anno 19.03.2020: “We zijn er bijna maar nog niet helemaal !!”
zie ook: Ook het gedonder met het SpuiForum gaat vrolijk weer verder en nog verder !!
Zie ook: Ook het gedonder met het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !!
Zie ook: Het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !! – voortgang 17.11.2019
Zie ook: Het SpuiForum gaat als “Amare” vrolijk weer verder !! – voortgang 10.10.2019
Zie ook: Het Haagse Spuiforum na het coaltieakkoord 2018 – 2022
Zie ook: Het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !! – voortgang 08.09.2019
Zie ook: Het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !! – voortgang 10.07.2019
Zie ook: Het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !!
Zie ook: En weer gaat het gedonder met het SpuiForum vrolijk verder !! – deel 2
Zie ook: En weer gaat het gedonder met het SpuiForum vrolijk verder !! – deel 1
zie ook: Het nieuwe onderwijs en cultuur complex op het Spuiplein – SvZ 15.09.2018
zie ook: De eerste paal voor het nieuwe Onderwijs en Cultuur Complex op het Spuiplein
en zie ook: Het gedonder met het SpuiForum gaat vrolijk weer verder !!
zie dan ook: Het Spuiforum na het coaltieakkoord 2018 – 2022
zie ook: Het Haagse coalitieakkoord 2018 – 2022
en zie ook: Crisis en nog meer vertraging nieuwe plannen Haags Spuiforum
zie dan ook: Nog meer vertraging nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 8
verder zie ook: Bouw Haags cultuurpaleis gaat eindelijk beginnen
zie verder ook: Vertraging nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 7
zie ook nog: Vertraging nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 6
en zie ook dan: Nieuwe plannen Haags Spuiforum bijna definitief – deel 5
dan zie ook: Nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 4 definitief
en zie dan ook: Nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 3
zie verder ook: Nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 2
zie dan ook nog: Nieuwe plannen Haags Spuiforum – deel 1
zie verder ook: Haags college dient motie van wantrouwen in tegen Haagse anti-Spuiforum-bewoners
zie ook; Haagse SpuiForum terug naar de Tekentafel !!!
zie ook: De toekomst van het Haagse SpuiForum !!
zie ook: Aftrap bouw SpuiForum
zie ook: De spanningen rondom het SpuiForum namen toe !!! – deel 2
zie ook: De spanningen rondom het SpuiForum namen toe !!! – deel 1
De (toekomstige) woontorens aan het Spuiplein. © Jo Coenen Architects & Urbanists
Bouwer van Haagse woontorens aan Spuiplein voor miljoenen gematst: ‘Wéér zo’n schimmige deal’
AD 06.11.2020 De bouwer van de nieuwe woontorens aan het Spuiplein in Den Haag lijkt flink te zijn gematst door het stadhuis. Projectontwikkelaar VolkerWessels betaalde een schijntje van de prijs die voor de kostbare grond verwacht mocht worden. Zo zou het concern zo’n negen miljoen euro hebben bespaard.
In een pittig rapport over het onderwijs- en cultuurcomplex Amare constateert de Haagse Rekenkamer dat het stadsbestuur de grond voor de honderden appartementen in de twee woontorens Adagio en Bolero ‘onder de marktwaarde’ verkocht.
Lees ook;
En niet zo’n beetje ook: volgens een eigen rekenmethode van de gemeente had de bouwer 16,2 miljoen euro moeten neertellen voor de grond, maar VolkerWessels betaalde in de praktijk ‘slechts’ 6,5 miljoen. Opvallend: ook de ontwikkelaar zelf raamde de kosten ruim twee keer zo hoog, schrijft de lokale Rekenkamer in haar rapport.
Misschien heeft het college een goede reden, aldus Twisk.
,,Let wel: we hebben niet geconstateerd dat er iets onrechtmatig is aan deze korting’’, benadrukt voorzitter Manus Twisk van de Haagse Rekenkamer.,,We weten niet of dit gebruikelijk is. Misschien heeft het college een goede reden. Alleen kennen wij die niet.’’
De Rekenkamer zag geen aanleiding om nader onderzoek te doen. ,,Dit is een pikant detail dat op de grens zit van ons onderzoek naar het onderwijs- en cultuurcomplex. Wij hebben er ook geen conclusie aan verbonden in ons rapport’’, zegt Twisk.
Taxatie
In een reactie op de korting van zo’n negen miljoen euro stelt het college dat de grondprijs in Den Haag uiteindelijk op basis van een taxatie door een onafhankelijke deskundige wordt bepaald en dat dat in dit geval ook is gebeurd. Maar ondanks herhaalde verzoeken kreeg de Rekenkamer de taxatie van de verkoopprijs voor de grond van de woontorens niet. Wel overhandigde het stadsbestuur haar eigen beoordelingen van de grondwaarde aan het Spuiplein.
De lage grondprijs is niet de enige meevaller voor de ontwikkelaar van de twee woontorens (en een hoteltoren) in het centrum van Den Haag. Zo schrapte toenmalig wethouder Boudewijn Revis in 2019 de voor een bouwer dure sociale woningen uit het plan Sonate. Door de enorm gestegen bouwkosten waren ze niet meer rendabel te exploiteren.
Sloop op het Spuiplein, ter illustratie. © Anjali Ramnandanlall
Ook hoefde de ontwikkelaar de gemeente in 2017 niet extra te betalen, toen de bouwer groen licht kreeg voor 119 extra appartementen. ‘Hoewel de door ons berekende grondwaarde hierdoor steeg’, schrijft de Rekenkamer in het rapport.
Fractieleider Robert Barker van de Partij voor de Dieren noemt de ‘grote korting’ voor VolkerWessels ‘schokkend’. ,,Dit is weer een voorbeeld van een schimmige deal bij bouwprojecten waar de belastingbetaler uiteindelijk de dupe van is. Er vallen zoveel lijken uit de kast dat we er een heel kerkhof mee kunnen vullen.”
Hele plaatje
Ook past het voorbeeld volgens hem in het hele plaatje van het Rekenkamer-rapport. Want de hoofdconclusie uit het onderzoek is niet mals. Op de cruciale momenten heeft het stadsbestuur de kosten voor Amare steeds lager voorgesteld dan ze waren. Zo stemde de politiek in 2014 in met een krediet van 177 miljoen, terwijl de totale kosten al werden geraamd op 193 miljoen.
En in 2018 ging de gemeenteraad akkoord met een verhoging van het Amare-budget naar 210 miljoen euro. In werkelijkheid stegen de kosten naar 223 miljoen euro. De extra miljoenen werden uit andere gemeentepotjes betaald dan uit het budget voor Amare.
Juist als een project heel ingewikkeld is, moet je duidelijk zijn, aldus Twisk.
Omdat de Haagse politiek op meerdere fronten in het ongewisse werd gelaten, concludeert de Rekenkamer dat het college de raad stelselmatig ‘onvoldoende, niet-transparant en soms onjuist’ heeft geïnformeerd. Voorzitter Twisk: ,,Juist als een project heel ingewikkeld is, moet je duidelijk zijn. Dat is niet genoeg gebeurd.’’
Onthutsend rapport: cultuurpaleis Amare werd steeds miljoenen duurder, maar politiek wist van niks
AD 06.11.2020 Het Haagse cultuurpaleis Amare is in de loop der jaren steeds duurder geworden, maar de lokale politiek wist van niks. Dat is, kort door de bocht, de pijnlijke conclusie van de Haagse Rekenkamer die bijna drie jaar onderzoek deed naar de ontwikkeling van het onderwijs- en cultuurcomplex (OCC) op het Spuiplein.
In totaal is het toekomstige huis van het Residentie Orkest, het Koninklijk Conservatorium en het Nederlands Dans Theater sinds de eerste plannen bijna 46 miljoen euro duurder geworden. Het totale budget is opgelopen tot 223 miljoen.
Lees ook;
,,De gemeenteraad is stelselmatig niet volledig, niet transparant en soms zelfs onjuist geïnformeerd door het Haagse college’’, zegt voorzitter Manus Twisk van de Rekenkamer. ,,Het lijkt een cultuurkwestie. Maar of het met opzet gebeurt of niet, het is natuurlijk niet goed. Juist bij een ingewikkeld project als het OCC moet je duidelijk zijn.’’
De Haagse gemeenteraad ging in 2014 akkoord met een heel nieuw plan voor de huisvesting van het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater en het Koninklijk Conservatorium dat maximaal 177,4 miljoen zou mogen gaan kosten. Maar in werkelijkheid was het onderwijs- en cultuurcomplex al een stuk duurder geworden, ontdekte de Rekenkamer.
Parkeergarage
Zo hevelde het Haagse stadsbestuur 16,2 miljoen euro aan kosten voor het toekomstige Amare over naar een heel ander gemeentelijk potje. De verbouwing van de parkeergarage onder het dans- en muziekcentrum, de aanleg van een fietsenstalling voor 600 fietsen en de winkels in het gebouw zouden niet betaald worden uit het budget voor Amare, maar uit de grondexploitatie. Dat gold ook voor een een miljoenenreserve voor onvoorziene kosten.
Voorzitter Manus Twisk van de Haagse Rekenkamer. © Gemeente Den Haag
In 2018 stemde de lokale politiek mopperend in met extra geld voor Amare. Daaruit werden de nodige verbeteringen aan het ontwerp van Amare betaald en slepende geschillen met de projectontwikkelaar opgelost. Het investeringskrediet liep volgens het stadsbestuur nu op tot 210,9 miljoen euro. Maar ook na deze ‘packagedeal’ bleken de totale kosten 12,4 miljoen hoger dan het bedrag waarmee de gemeenteraad had ingestemd.
Het Haagse stadsbestuur ontkent dat het de gemeenteraad misleid zou hebben of dat het niet aan zijn informatieplicht zou hebben voldaan. Wel stelt het college dat het de politiek niet altijd optimaal heeft geïnformeerd.
Haagse partijen klagen al jaren dat ze niet het hele verhaal over het bouwproject OCC te horen kregen.
Manus Twisk: ,,Ons onderzoek bevestigt dat. Het is zeker een pittig rapport geworden, maar dat kan ook niet anders als je naar de feiten kijkt. Hoe kan de Haagse gemeenteraad een goed besluit nemen als ze zo onvolledig en niet-transparant wordt geïnformeerd?’’
En nu?
,,Het is jammer dat het college onze belangrijkste conclusie naast zich neerlegt. Het stadsbestuur vindt niet dat het tekort is geschoten in haar informatieplicht aan de raad. Dat vinden wij een gemiste kans want, met de erkenning van het probleem komt ook de oplossing in zicht.’’
,,Gelukkig neemt men wel onze aanbeveling over om met de Haagse gemeenteraad te gaan praten over hoe het beter kan. Het is positief dat het college wil investeren in transparantere informatievoorziening. Dat is hard nodig.’’
U kraakt meer harde noten. Zo kregen de toekomstige huurders van Amare te veel ruimte om zich met het ontwerp van het gebouw te bemoeien.
,,Ja. Daardoor zijn de kosten ook deels zo opgelopen. Zo moest de kwaliteit van de foyers beter, wilden ze dat de toiletgroepen werden aangepast. Soms wilden de huurders ook een mooiere afwerking van het gebouw. Het college hield onvoldoende regie.”
,,Het punt is dat de contractvorm die het stadsbestuur voor dit grote bouwproject heeft gekozen, zich niet leent voor al die extra wensen. In feite is het zo dat de bouwer een budget krijgt en een pakket van eisen en dan is het aan hem om daaraan te voldoen. De kosten van al die extra wensen komen dus op het bordje van de gemeente terecht.”
Het onderzoek heeft bijna drie jaar geduurd. Waarom zo lang?
,,Het was een onvoorstelbare klus. Heel complex. We onderzochten een enorm bouwproject dat nog gaande was. Dat is als schieten op een bewegend doel. De eerste jaren was het ook heel lastig om de stukken die we van de gemeente wilden hebben, binnen te krijgen. Sinds medio 2018 ging dat veel soepeler. Dat geeft moed, ook voor de raad.”
U bent nu vast wel even klaar met het cultuurpaleis?
,,Laten we duidelijk zijn: ook wij zijn blij dat het onderwijs- en cultuurcomplex Amare er is. Het wordt een uniek en prachtig gebouw. Daar doet ons kritische rapport niets aan af.”
Voorzitter Rekenkamer: ‘Het college heeft niet zijn uiterste best gedaan om de raad te informeren’
OmroepWest 06.11.2020 De rode draad van het rapport van de Rekenkamer Den Haag is heel duidelijk, zegt voorzitter Manus Twisk zelf. ‘Het college van burgemeester en wethouders heeft niet zijn uiterste beste gedaan om zaken transparant voor te stellen.’
De rekenmeesters van de Haagse gemeenteraad presenteerden vrijdag een vuistdik maar helder rapport over de totstandkoming van cultuurpaleis Amare op het Spuiplein in Den Haag. De conclusie is dat het stadsbestuur ‘onvoldoende transparant’ was over de kosten van het gebouw.
De raad trok in 2014 iets meer dan 177 miljoen euro uit voor de bouw. Dat wat later Amare ging heten, moest binnen dat bedrag worden gerealiseerd. Maar nu, in 2020, blijkt dat het 223,3 miljoen euro kost. Dat komt omdat het college een aantal delen uit andere potjes heeft betaald.
Daarbij gaat het onder meer om de parkeergarage onder het plein en een fietsenstalling en de commerciële ruimtes in het gebouw. ‘Volgens het raadsbesluit maakt dat onderdeel uit van het totale project’, zegt Twisk. ‘Het college heeft echter die kosten uit andere potjes betaald.’
Risico’s
Dat betekent dus eigenlijk dat het hele project duurder werd, zonder dat de raad dat wist. Twisk: ‘Wij vinden van wel. Want in het raadsvoorstel was het uitgangspunt dat deze aspecten uit het investeringskrediet moest worden betaald. En dat geldt ook voor het bedrag dat werd gereserveerd voor risico’s.
Het is heel normaal dat bij dit soort projecten een bedrag voor onvoorzien wordt gemaakt. En het college heeft dat gedaan vanuit een ander potje, terwijl dat ook onderdeel had moeten zijn van die 177 miljoen. Op die manier is dit project dus goedkoper voorgeschoteld dan het daadwerkelijk was. Dat is niet een kwestie van onrechtmatigheid, maar het is wel een kwestie dat de raad op z’n minst onvolledig was geïnformeerd.’
Twisk wil niet zo ver gaan dat hij dit ‘misleiding’ noemt. Want het is een ingewikkelde materie, erkent hij. ‘Uiteindelijk moet de raad daar maar zelf een conclusie aan verbinden. Maar wij hebben op basis van de feiten geconstateerd dat het college de raad op dit punt onvoldoende heeft geïnformeerd.’
Andere potjes
De voorzitter benadrukt wel dat er geen geld ten onrechte is besteed aan zaken waaraan het niet had mogen worden uitgegeven. ‘We hebben er wel een fietsenstalling en parkeergarage voor gekregen. Maar het is uit andere potjes betaald en dat is natuurlijk niet de bedoeling.’
De voorzitter van de Rekenkamer Den Haag, Manus Twisk. | Foto gemeente Den Haag
Een tweede punt van kritiek van de Rekenkamer is hoe de relatie tussen de bouwer en de gemeente is vormgegeven. Dat heeft te maken met de manier waarop de contracten zijn gesloten. Het ontwerp, de bouw en het onderhoud werden in één keer aanbesteed. De bouwer zet daarbij dan voor een vast bedrag iets neer dat aan de eisen van de opdrachtgever – de gemeente in dit geval – moet voldoen.
Helder
Maar dan moeten die eisen wel helder zijn. In dit geval werden ze tijdens de bouw nog aangepast. Dat werd bijvoorbeeld in 2018 duidelijk. Toen sloot voormalig wethouder Boudewijn Revis een ‘package deal’ met de bouwer. Deze afspraak hield in dat geschillen uit het verleden werden afgesloten en het gebouw op een aantal punten werd verbeterd. Maar het betekende ook dat de gemeente moest bijbetalen. Ook in dit geval kreeg de raad niet precies het bedrag te horen dat het gebouw uiteindelijk zou gaan kosten. Twisk noemt ook de gebruikte contractvorm ‘niet zo gelukkig gekozen’.
Centraal in het onderzoek, zegt de voorzitter, staat de vraag of de gemeenteraad alle informatie kreeg die nodig is om goede besluiten te kunnen nemen. ‘Elk project kan meer gaan kosten. Maar dan is het aan het college om transparant te zijn waaraan dat ligt en waarom dat gebeurt.’
Moeilijk
Dat gebeurde hier niet, is de conclusie van de Rekenkamer. ‘Bijna stelselmatig zien we dat het college de raad bij dit ingewikkelde project niet heeft meegenomen in de complexiteit. En als het college zegt: het is allemaal zo moeilijk, dan is dat juist een reden te meer om duidelijk te zijn. Zodat de raad op goede gronden een besluit kan nemen. Wij vinden dat dat nu onvoldoende is gebeurd.’
Een advies van de Rekenkamer is dan ook dat de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders om de tafel moeten om afspraken te maken over de informatievoorziening. ‘Wat heeft de raad nodig? En wat kan dat het college bieden? Er moet een cultuurverandering komen. Het moet meer natuurlijk worden dat het college transparant is. Dan kan de raad met al die gegevens een goed besluit nemen.’
Wethouder Anne Mulder (VVD) is sinds een maand verantwoordelijk voor Amare. Hij ziet in het rapport twee belangrijke punten. Zo wil de wethouder de raad op een betere manier gaan informeren. De ‘overzichtelijkheid’ van de stukken die worden aangeboden moet anders. Het tweede is dat er meer aandacht komt voor de contractvorm. Mulder is het niet eens met de kritiek die de Rekenkamer levert op de wijze waarop de kosten zijn gepresenteerd. ‘Die is niet juist’.
Meer over dit onderwerp: AMARE REKENKAMER ONDERWIJS- EN CULTUURCOMPLEX CULTUURCOMPLEX
‘Stadsbestuur informeerde raad niet over hogere kosten bij bouw cultuurcomplex Amare’
Den HaagFM 06.11.2020 Het stadsbestuur van Den Haag wist al in 2014 dat het cultuurcomplex Amare op het Spuiplein miljoenen euro’s duurder zou worden dan 177 miljoen euro. Toch informeerde het college de gemeenteraad hier niet over. Sterker nog: het college stelde de kosten steeds lager voor dan dat ze in werkelijkheid waren.
Ook in 2018 hield het college kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Dat schrijft de Rekenkamer Den Haag in een rapport over de ontwikkeling en realisatie van Amare. Het college ontkent dat de raad is misleid, schrijft mediapartner Omroep West.
Op het Spuiplein wordt al jaren gebouwd aan het Onderwijs- en Cultuurcomplex (OCC), dat inmiddels de naam Amare draagt. Het wordt het nieuwe onderkomen van onder meer het Residentie Orkest, het Nederlands Danstheater, het Koninklijk Conservatorium en het Dans- en Muziekcentrum.
Toenmalig wethouder Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij presenteerde in oktober 2014 de plannen voor het cultuurcomplex. Als leider van de Haagse Stadspartij had hij zich de jaren ervoor fel verzet tegen de bouw van het Spuiforum op het Spuiplein.
Dat zou met 181,6 miljoen euro te duur worden. Het college dat in 2014 aantrad, waarvan zijn partij deel uitmaakte, besloot het plan te schrappen en met een nieuw, goedkoper alternatief komen. Dat werd het latere Amare.
Overschrijding
Wijsmuller garandeerde bij de presentatie van de voorstellen en bij latere debatten altijd dat het niet duurder zou worden dan 177,4 miljoen euro. De gemeenteraad ging akkoord met deze investering.
In het rapport ‘Het Onderwijs- en Cultuurcomplex. Leren van een bouwproject’ schrijft de rekenkamer echter dat de verwachte kosten voor het cultuurcomplex toen al hoger werden ingeschat dan 177,4 miljoen. ‘De geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC overstegen al tijdens de besluitvorming in 2014 het ter beschikking gestelde investeringskrediet’, staat in het rapport.
‘De totale kosten voor de ontwikkeling en realisatie van het Onderwijs- en Cultuurcomplex werden in 2014 geraamd op 193,6 miljoen euro, wat een overschrijding is van 16,2 miljoen ten opzichte van het investeringskrediet van 177,4 miljoen.’
Niet inzichtelijk
Iets soortgelijks voltrok zich een paar jaar later, in 2018. Na de gemeenteraadsverkiezingen keerde de Haagse Stadspartij niet terug in het college en nam VVD’er Boudewijn Revis het stokje over van Wijsmuller.
Hij vroeg de gemeenteraad het budget voor Amare te verhogen naar 210 miljoen euro, onder meer om geschillen met de aannemer af te kopen. Maar ook toen bleven kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Amare blijkt inmiddels 223,3 miljoen euro te kosten.
‘Ook na het instemmen in juli 2018 met uitbreiding van het investeringskrediet tot 210,9 miljoen, naar aanleiding van de packagedeal met de aannemer over meerkosten, overstijgen de geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC het (uitgebreide) ter beschikking gestelde investeringskrediet’, schrijft de rekenkamer.
‘Na vaststelling van de packagedeal in juli 2018 waren de totale kosten 223,3 miljoen (gerealiseerde en geraamde nog te realiseren kosten). Daarmee is uiteindelijk een totaal van 12,4 miljoen aan kosten voor het OCC voor de gemeenteraad niet inzichtelijk gemaakt.’
Zeer kwalijk
De gemeenteraad werd niet altijd goed op de hoogte gehouden. Het college heeft daarom ‘onvoldoende invulling gegeven aan de informatieplicht richting de gemeenteraad’, stelt de rekenkamer. ‘De gemeenteraad is onvoldoende in staat gesteld om zich een helder beeld te kunnen vormen van de financiële gevolgen van het raadsbesluit voor de ontwikkeling en realisatie van het Onderwijs- en Cultuurcomplex.’
Oppositiepartijen in de Haagse gemeenteraad reageren geschokt op de uitkomsten van het rapport. ‘Ik vind dit zeer kwalijk’, zegt Robert Barker van de Partij voor de Dieren. ‘Het stadsbestuur liegt de raad voor over hoe gemeenschapsgeld besteed wordt. Het college dwarsboomt zo de democratie.’ Ook Lesley Arp van de SP is verbijsterd.
‘Twee opeenvolgende colleges moffelden miljoenen weg om een positiever beeld van de totale kosten te geven. Wat ons betreft moet elke partij die zijn handen aan dit cultuurpaleis heeft gebrand zich flink achter de oren krabben.’
Onder ede
De grootste partij in de Haagse gemeenteraad – Hart voor Den Haag/Groep de Mos – wil dat alle betrokkenen, en met name de oud-wethouders Revis en Wijsmuller, publiekelijk en onder ede verantwoording gaan afleggen. Daartoe moet het zwaarste raadsinstrument ingezet worden: een raadsenquête met openbare verhoren.
Verder wil fractieleider Arjen Dubbelaar dat alle dossiers opengaan om te kijken of er strafbare feiten zijn gepleegd. ‘Het gaat hier om vele honderden miljoenen euro’s aan Haags belastinggeld wat uitgegeven is, zonder dat daar voldoende transparantie over geboden is.
Het is op slinkse wijze verkregen en uitgegeven. De geloofwaardigheid van het openbaar bestuur staat op het spel. Deze betrokkenen moeten zich verantwoorden, niet alleen richting de politiek, maar vooral richting de stad’, stelt hij.
‘Doodzonde begaan’
De partij is ook hard over de betrokken voormalig wethouders. Wijsmuller heeft ‘een doodzonde begaan’ door de cijfers te rooskleurig voor te stellen. Revis heeft in de ogen van Hart voor Den Haag ‘de boel bedonderd’. ‘Bij Staatsbosbeheer kan hij als terreinknecht alle lijken begraven die nu uit de kasten komen rollen’, zegt Dubbelaar.
Het college van burgemeester en wethouders reageert kritisch op het rapport van de Rekenkamer. Zo is het stadsbestuur het niet eens met de conclusie dat de raad niet altijd goed is geïnformeerd. Ook zijn volgens het college de kosten niet in strijd met de afspraken.
Dat komt omdat de Rekenkamer ook bedragen aan Amare toerekent die buiten dat project vallen, zoals aanpassingen aan de garage onder het Spui. ‘Er is steeds sprake geweest van correcte geraamde en gerealiseerde kosten.’ Wel had de raad daarover helderder kunnen worden, erkent het stadsbestuur.
Ingewikkeld
Burgemeester en wethouders geven wel toe dat de manier waarop het gebouw tot stand kwam ingewikkeld was. De gemeente en de bouwer kozen voor wat in vaktaal Design Build & Maintain (DBM) heet.
Dat betekent dat de gemeente van tevoren een pakket eisen stelde en het ontwerp, de bouw en het onderhoud in handen gaf van de projectontwikkelaar, in dit geval Cadanz. Toch wilden de instellingen die erin komen, later nog aanpassingen. Dat leidde ook tot hogere kosten.
Het college constateert nu dat alle betrokken partijen zich dat van tevoren beter hadden moeten realiseren en dat er ‘spanningen’ waren. Maar ook hier ziet het stadsbestuur een positief element. ‘Daarbij moet gelijktijdig geconstateerd worden dat die input van de instellingen in veel gevallen voor Cadanz ook nuttig is geweest en uiteindelijk heeft geleid tot een beter gebouw.’
Erg kritisch
De Rekenkamer is ook erg kritisch op de vaste kosten die Amare de komende jaren met zich meebrengt voor de gemeente, de vastgoed- en bedrijfsexploitatie.
Daardoor is het voor de gemeenteraad onduidelijk wat de gemeente jaarlijks moet bijdragen aan de huisvesting van de verschillende gebruikers, vooral het Koninklijk Conservatorium. Maar ook dat ziet het stadsbestuur anders. Er zou mede op verzoek van de raad ‘volop aandacht’ voor zijn geweest.
De Rekenkamer noemt het een ‘gemiste’ kans dat het college niet voluit erkent dat het de raad niet altijd goed heeft geïnformeerd en ‘onvoldoende transparant’ is geweest. Dit ‘omdat met de erkenning van het probleem ook een oplossing in zicht is’. Wel is de Rekenkamer ‘verheugd’ dat het stadsbestuur in de toekomst wil streven naar ‘optimaal transparant verantwoording afleggen’.
‘Haags stadsbestuur informeerde raad niet over hogere kosten bij bouw cultuurcomplex Amare’
OmroepWest 06.11.2020 Het stadsbestuur van Den Haag wist al in 2014 dat het cultuurcomplex Amare op het Spuiplein miljoenen euro’s duurder zou worden dan 177 miljoen euro. Toch informeerde het college de gemeenteraad hier niet over.
Sterker nog: het college stelde de kosten steeds lager voor dan dat ze in werkelijkheid waren. Ook in 2018 hield het college kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Dat schrijft de Rekenkamer Den Haag in een rapport over de ontwikkeling en realisatie van Amare. Het college ontkent dat de raad is misleid.
Op het Spuiplein wordt al jaren gebouwd aan het Onderwijs- en Cultuurcomplex (OCC), dat inmiddels de naam Amare draagt. Het wordt het nieuwe onderkomen van onder meer het Residentie Orkest, het Nederlands Danstheater, het Koninklijk Conservatorium en het Dans- en Muziekcentrum.
Toenmalig wethouder Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij presenteerde in oktober 2014 de plannen voor het cultuurcomplex. Als leider van de Haagse Stadspartij had hij zich de jaren ervoor fel verzet tegen de bouw van het Spuiforum op het Spuiplein.
Dat zou met 181,6 miljoen euro te duur worden. Het college dat in 2014 aantrad, waarvan zijn partij deel uitmaakte, besloot het plan te schrappen en met een nieuw, goedkoper alternatief komen. Dat werd het latere Amare.
Overschrijding
Wijsmuller garandeerde bij de presentatie van de voorstellen en bij latere debatten altijd dat het niet duurder zou worden dan 177,4 miljoen euro. De gemeenteraad ging akkoord met deze investering.
In het rapport ‘Het Onderwijs- en Cultuurcomplex. Leren van een bouwproject’ schrijft de rekenkamer echter dat de verwachte kosten voor het cultuurcomplex toen al hoger werden ingeschat dan 177,4 miljoen. ‘De geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC overstegen al tijdens de besluitvorming in 2014 het ter beschikking gestelde investeringskrediet’, staat in het rapport.
‘De totale kosten voor de ontwikkeling en realisatie van het Onderwijs- en Cultuurcomplex werden in 2014 geraamd op 193,6 miljoen euro, wat een overschrijding is van 16,2 miljoen ten opzichte van het investeringskrediet van 177,4 miljoen.’
Niet inzichtelijk
Iets soortgelijks voltrok zich een paar jaar later, in 2018. Na de gemeenteraadsverkiezingen keerde de Haagse Stadspartij niet terug in het college en nam VVD’er Boudewijn Revis het stokje over van Wijsmuller.
Hij vroeg de gemeenteraad het budget voor Amare te verhogen naar 210 miljoen euro, onder meer om geschillen met de aannemer af te kopen. Maar ook toen bleven kosten buiten het zicht van de gemeenteraad. Amare blijkt inmiddels 223,3 miljoen euro te kosten.
‘Ook na het instemmen in juli 2018 met uitbreiding van het investeringskrediet tot 210,9 miljoen, naar aanleiding van de packagedeal met de aannemer over meerkosten, overstijgen de geraamde kosten voor ontwikkeling en realisatie van het OCC het (uitgebreide) ter beschikking gestelde investeringskrediet’, schrijft de rekenkamer.
‘Na vaststelling van de packagedeal in juli 2018 waren de totale kosten 223,3 miljoen (gerealiseerde en geraamde nog te realiseren kosten). Daarmee is uiteindelijk een totaal van 12,4 miljoen aan kosten voor het OCC voor de gemeenteraad niet inzichtelijk gemaakt.’
Zeer kwalijk
De gemeenteraad werd niet altijd goed op de hoogte gehouden. Het college heeft daarom ‘onvoldoende invulling gegeven aan de informatieplicht richting de gemeenteraad’, stelt de rekenkamer. ‘De gemeenteraad is onvoldoende in staat gesteld om zich een helder beeld te kunnen vormen van de financiële gevolgen van het raadsbesluit voor de ontwikkeling en realisatie van het Onderwijs- en Cultuurcomplex.’
Oppositiepartijen in de Haagse gemeenteraad reageren geschokt op de uitkomsten van het rapport. ‘Ik vind dit zeer kwalijk’, zegt Robert Barker van de Partij voor de Dieren. ‘Het stadsbestuur liegt de raad voor over hoe gemeenschapsgeld besteed wordt.
Het college dwarsboomt zo de democratie.’ Ook Lesley Arp van de SP is verbijsterd. ‘Twee opeenvolgende colleges moffelden miljoenen weg om een positiever beeld van de totale kosten te geven. Wat ons betreft moet elke partij die zijn handen aan dit cultuurpaleis heeft gebrand zich flink achter de oren krabben.’
Onder ede
De grootste partij in de Haagse gemeenteraad – Hart voor Den Haag/Groep de Mos – wil dat alle betrokkenen, en met name de oud-wethouders Revis en Wijsmuller, publiekelijk en onder ede verantwoording gaan afleggen. Daartoe moet het zwaarste raadsinstrument ingezet worden: een raadsenquête met openbare verhoren.
Verder wil fractieleider Arjen Dubbelaar dat alle dossiers opengaan om te kijken of er strafbare feiten zijn gepleegd. ‘Het gaat hier om vele honderden miljoenen euro’s aan Haags belastinggeld wat uitgegeven is, zonder dat daar voldoende transparantie over geboden is.
Het is op slinkse wijze verkregen en uitgegeven. De geloofwaardigheid van het openbaar bestuur staat op het spel. Deze betrokkenen moeten zich verantwoorden, niet alleen richting de politiek, maar vooral richting de stad’, stelt hij.
‘Doodzonde begaan’
De partij is ook hard over de betrokken voormalig wethouders. Wijsmuller heeft ‘een doodzonde begaan’ door de cijfers te rooskleurig voor te stellen. Revis heeft in de ogen van Hart voor Den Haag ‘de boel bedonderd’. ‘Bij Staatsbosbeheer kan hij als terreinknecht alle lijken begraven die nu uit de kasten komen rollen’, zegt Dubbelaar.
Het college van burgemeester en wethouders reageert kritisch op het rapport van de Rekenkamer. Zo is het stadsbestuur het niet eens met de conclusie dat de raad niet altijd goed is geïnformeerd. Ook zijn volgens het college de kosten niet in strijd met de afspraken.
Dat komt omdat de Rekenkamer ook bedragen aan Amare toerekent die buiten dat project vallen, zoals aanpassingen aan de garage onder het Spui. ‘Er is steeds sprake geweest van correcte geraamde en gerealiseerde kosten.’ Wel had de raad daarover helderder kunnen worden, erkent het stadsbestuur.
Ingewikkeld
Burgemeester en wethouders geven wel toe dat de manier waarop het gebouw tot stand kwam ingewikkeld was. De gemeente en de bouwer kozen voor wat in vaktaal Design Build & Maintain (DBM) heet.
Dat betekent dat de gemeente van tevoren een pakket eisen stelde en het ontwerp, de bouw en het onderhoud in handen gaf van de projectontwikkelaar, in dit geval Cadanz. Toch wilden de instellingen die erin komen, later nog aanpassingen. Dat leidde ook tot hogere kosten.
Het college constateert nu dat alle betrokken partijen zich dat van tevoren beter hadden moeten realiseren en dat er ‘spanningen’ waren. Maar ook hier ziet het stadsbestuur een positief element. ‘Daarbij moet gelijktijdig geconstateerd worden dat die input van de instellingen in veel gevallen voor Cadanz ook nuttig is geweest en uiteindelijk heeft geleid tot een beter gebouw.’
Erg kritisch
De Rekenkamer is ook erg kritisch op de vaste kosten die Amare de komende jaren met zich meebrengt voor de gemeente, de vastgoed- en bedrijfsexploitatie. Daardoor is het voor de gemeenteraad onduidelijk wat de gemeente jaarlijks moet bijdragen aan de huisvesting van de verschillende gebruikers, vooral het Koninklijk Conservatorium. Maar ook dat ziet het stadsbestuur anders. Er zou mede op verzoek van de raad ‘volop aandacht’ voor zijn geweest.
De Rekenkamer noemt het een ‘gemiste’ kans dat het college niet voluit erkent dat het de raad niet altijd goed heeft geïnformeerd en ‘onvoldoende transparant’ is geweest. Dit ‘omdat met de erkenning van het probleem ook een oplossing in zicht is’. Wel is de Rekenkamer ‘verheugd’ dat het stadsbestuur in de toekomst wil streven naar ‘optimaal transparant verantwoording afleggen’.
Meer over dit onderwerp: AMARE ONDERWIJS- EN CULTUURCOMPLEX JORIS WIJSMULLER BOUDEWIJN REVIS
Jan de Wandelaar in het Den Haag van Morgen 