Haags feestje Kaderock trekt met extra podium én extra festivaldag meer mensen dan ooit!!!
De zesentwintigste editie van Kaderock zit erop. Op zaterdag 3 juni verzamelden duizenden mensen zich in en rondom popmuziekcentrum Musicon om te genieten van dertig uiteenlopende acts. Van Prins S. en De Geit tot de Urban Dance Squad. Met een extra podium én een extra festivaldag wist het Haagse feestje dit jaar meer mensen dan ooit naar Leyenburg te trekken.
Na een uitverkochte jubileum editie vorige zomer, besloten de organisatoren van Kaderock dat ze dit jaar verder wilden uitbreiden. Er was een vierde podium toegevoegd en het festival duurde niet meer één, maar twee dagen.
Ook op vrijdagavond was er een programma. ‘We willen gewoon nog meer goede muziek aan nog meer mensen laten zien’, is de simpele verklaring van Musicon-directeur Daan van der Bruggen voor deze keuze. ‘En we willen ook graag een wat jonger publiek trekken.’ De oude rockers en hun fans beginnen immers op leeftijd te raken en het festival wil wel graag blijven bestaan.
Het festivalterrein – Den Haag FM
Op vrijdag sierde klassieke rockers zoals The Motions en de Nederlands-Molukse band Massada de lineup, samen met Latin artiesten. Op zaterdag werd met bands als Prins S. en De Geit en de Amsterdamse protest zangeres Sophie Straat ingezet op een jonger publiek. Dat niet iedereen deze muziek begrijpt, bleek uit reacties uit het publiek. ‘Wat is dit voor herrie’, vroeg een man van rond de zestig zich af bij het optreden van Prins S. en De Geit. ‘Gisteren was de goede muziek’, vindt hij. Zijn vriend staat wel voorzichtig mee te deinen op het ritme. ‘Ik vind alles leuk joh, je moet toch met de tijd meegaan.’
Straatnaambord Slava Ukraini laantje opgehangen bij Russische ambassade: ‘Eer aan Oekraïne’
Bij de Russische ambassade in Den Haag hing sinds deze week een straatnaambordje met de tekst ‘Slava Ukraini laantje’. De vertaling van Slava Ukraini is ‘Eer aan Oekraïne’.
Het naambordje dat een fietspad bij de Russische ambassade omdoopte tot ‘Glorie voor Oekraïne Laantje’ is woensdagmiddag alweer door de gemeente verwijderd. ‘Je mag niet zo maar borden ophangen’, aldus een woordvoerder van de gemeente. Bewoners van de wijk Zorgvliet hadden eerder deze week een voet- en fietspad in de buurt van de ambassade van Rusland met het eigen bord omgedoopt tot ‘Slava Ukraini Laantje’.
Slava Ukraini betekent vrij vertaald ‘Glorie voor Oekraïne’. De bewoners hadden daaronder de naam van de Russische inval in Oekraïne laten drukken: 22 februari 2022.
Ondanks dat de gemeente het bord liet weghalen, was er in de politiek ook sympathie voor de actie. Partij voor de Dieren (PvdD) reageerde enthousiast op het bewonersinitiatief om zelf een bord te plaatsen. ‘Wij waren bij de onthulling van het ‘Slava Ukraini Laantje’ en hoorden direct veel positieve reacties van voorbijgangers’, meldt de partij op Twitter. Bewoners van Zorgvliet wilden al langer dat het gebied een nieuwe naam zou krijgen. Een motie die daartoe opriep werd verworpen in de gemeenteraad.
Solidariteit
Ook door PvdD gestelde vragen over het onderwerp kregen het antwoord dat er geen bord bij het naamloze pad zou komen. ‘Hoewel het college uiteraard van mening is dat het een goede zaak is om solidariteit te tonen met de afschuwelijke situatie in Oekraïne is het staand beleid om geen vrij liggende fietspaden van een naam te voorzien. En het genoemde fietspad is een vrij liggend fietspad’, reageerden burgemeester en wethouders.
Omdat het vernoemen van een straat aan regels gebonden is en je niet zomaar zelf een bord mag ophangen is het bord ‘Slava Ukraini laantje’ alweer weggehaald. ‘Regels gelden voor iedereen, maar je mag niet zomaar zelf borden ophangen. Daarom is het weer weggehaald’, laat een woordvoerder weten.
De Mos voorlopig nog niet terug in coalitie Den Haag
De politieke partij Hart voor Den Haag/Groep de Mos van Richard de Mos keert voorlopig nog niet terug in het college in de gemeente Den Haag. In het debat op 11.05.2023 over de terugkeer van de oud-wethouder en zijn collega Rachid Guernaoui zijn nog geen knopen doorgehakt.
De verhoudingen in het ijspaleis verslechterden al fors toen coalitiepartijen VVD, D66 en GroenLinks in 2019 braken met Hart voor Den Haag, na de inval op het stadhuis. Het buitenspel zetten van De Mos na zijn verkiezingswinst in 2022, bracht allesbehalve verbetering.
Praatgroepje
Met onderlinge argwaan zoekt de raad nu naar een manier om het vertrouwen te herstellen. De coalitie herstelt de relaties het liefst via een raadswerkgroep, maar dat idee wordt door een groot deel van de oppositie afgedaan als een praatgroepje. ‘Mijn idee van een werkgroep is een groep die niet werkt’, aldus PvdD-fractievoorzitter Robert Barker.
Lesley Arp van de SP: ‘Ik vraag me af hoe de kiezer duidelijkheid krijgt als we belanden in een ellenlange healing sessie zonder einde.’ De oppositie hoopt dat het aanstellen van een onafhankelijke gespreksleider, ‘of we die nou verkenner noemen of niet’, effectiever is. Zeker gezien de verhoudingen.
De twee voormalige wethouders werden onlangs vrijgesproken van corruptie en willen worden opgenomen in het college. Ze wijzen er onder meer op dat ze de grootste partij zijn in de gemeenteraad. De huidige coalitie, die bestaat uit D66, VVD, GroenLinks, PvdA en CDA, staat open voor gesprekken, maar houdt de boot voorlopig nog af, meldt Omroep West.
D66, de grootste partij in de coalitie, ziet nieuwe onderhandelingen niet zitten. “Met het openbreken van het lang bediscussieerde coalitieakkoord gaat er vooral nog meer kapot”, aldus D66-fractievoorzitter Marieke van Doorn. De partij van De Mos werd tijdens het corruptieonderzoek buitenspel gezet.
‘Verschillen te groot’
Ook de VVD wil met De Mos om tafel, maar niet ten koste van de bestaande coalitie. “We zijn tot afspraken gekomen die je niet zomaar overboord gooit.” GroenLinks en PvdA vinden de verschillen tussen hen en Hart voor Den Haag/Groep de Mos te groot.
Richard de Mos won de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 met zijn partij Groep de Mos/Hart voor Den Haag. De Mos en Guernaoui werden vervolgens wethouder. Een jaar later, in oktober 2019, viel de Rijksrecherche kantoren op het Haagse stadhuis binnen, net als woningen van de verdachten.
De verdenking was dat de partij de verkiezingen mede had gewonnen dankzij donaties van bevriende ondernemers in ruil voor vertrouwelijke informatie. De ondernemers zouden van De Mos en Guernaoui informatie hebben gekregen over toekomstige vastgoedprojecten.
Na die inval braken de toenmalige coalitiepartijen D66, VVD en GroenLinks met de partij. In 2022 werd Hart voor Den Haag/Groep de Mos opnieuw de grootste partij bij de gemeenteraadsverkiezingen, maar vanwege de rechtszaak werd de partij uitgesloten van onderhandelingen. Omdat De Mos, Guernaoui en alle andere verdachten zijn vrijgesproken, vindt De Mos dat hij mag ‘aanschuiven’ bij de huidige coalitie. Direct na zijn vrijspraak riep hij op tot een debat in de gemeenteraad.
Tijdgebrek
En in dat debat gisteren zei hij dat hij wil onderhandelen met de vijf partijen. Hij wil het liefste voor 1 september 2023 aan de coalitie worden toegevoegd. Wat hem betreft blijven de vijf partijen ook in de coalitie en hoeven er ook geen wethouders weg. “We zijn het aan de inwoners van Den Haag verplicht om niet te verzanden in vertragingstactieken”, zei hij.
Den Haag te vol? Dan bouw je die huizen gewoon in Westland: ‘Dat is toch een agrarisch bedrijventerrein’
Stop met het volbouwen van de stad met al die hoge woontorens met mini-appartementen en zet je woonwijken elders neer, bijvoorbeeld in tuinbouwgebied in Westland. Die noodkreet slaakt de Haagse oud-wethouder ruimtelijke ordening Peter Noordanus. ,,Als we niet oppassen, bouwen we de kwaliteiten van Den Haag weg.”
Die kwaliteiten kan Noordanus (74) niet vaak genoeg benoemen. ,,Den Haag is een groene woonstad aan zee”, zegt hij meermaals, vanuit zijn werkkamer in zijn woning aan het Westeinde in hartje hofstad.
Maar dat dreigt te veranderen, stelt hij. Neem het Central Innovation District (CID). Dat is het gebied tussen en rond treinstations Den Haag CS, Hollands Spoor en Laan van NOI. Er moeten ruim 20.000 woningen bij en er wordt gerekend op dik 600.000 vierkante meter aan nieuwe kantoren. Of kijk naar Zuidwest: 10.000 woningen erbij.
,,Ik heb altijd allerhande binnenstedelijke projecten gesteund. Denk aan woningen in de oude kantoorgebouwen van Rijkswaterstaat of de Sociale Verzekeringsbank. Maar het moet wel passen bij het dna van Den Haag. Dit is het tegendeel, waarbij men denkt op de automatische piloot de stad vol te proppen. Als we niet oppassen, bouwen we de kwaliteiten van Den Haag weg.”
Volgens de ex-wethouder (1989 tot 2001) moet niet langer de kwantiteit, maar de kwaliteit van wonen het belangrijkst zijn. Ontspannen wonen in plaats van een te compacte stad. Neem de complexen in het CID.
,,Hoogbouw wordt bovendien alleen maar duurder, zeker boven de 70 meter. In de huidige tijd, waarin beleggers zich terugtrekken en bouwprijzen al hoog zijn, is de haalbaarheid van sommige projecten sub zero. Maar daarbij: moet je het willen? Studio’s van 30 vierkante meter – eufemismen voor kippenhokken die veel te klein zijn? Het zijn doorstroomhokken, waardoor ze niets bijdragen aan een vitale buurt. Je krijgt versteende, kwaliteitsloze vlaktes.”
Veel projectontwikkelaars zeggen wel altijd groen in hun projecten in te bedden. ,,Maar het aantal meters groen per inwoner loopt terug.”
Noordanus – die ook jaren burgemeester van Tilburg was – weet heus wel: aan het einde van de dag tellen de aantallen. Er zijn in de Haagse regio tienduizenden nieuwe woningen nodig om het tekort het hoofd te bieden. ,,Dat kan je niet ontkennen, ik loop daar niet voor weg. Maar je hoeft niet alles in de stad te bouwen. Een stad is meer dan woningen alleen. Er moet ook ruimte zijn voor groen, scholen en bedrijven. De loodgieter en de taartenbakker hebben straks geen meter grond meer over.”
Dan doemt de vraag op: als je niet in Den Haag-stad bouwt, waar dan wel? ,,Het woningtekort is een regionaal vraagstuk. Den Haag hoeft niet alles zelf op te lossen. Je moet groter durven denken en buiten de gemeentegrenzen kijken. Zoetermeer, Pijnacker, Nootdorp: daar moeten ook wijken bij. Die bouwen traditioneel aan de stadsranden. Die vraag moet je ze nu weer gaan stellen.”
Tuinbouwsector Westland
Noordanus noemt ook het Westland als een plek waar veel huizen zouden kunnen komen. ,,We staan aan de vooravond van de energietransitie. Daardoor komt de tuinbouwsector in het Westland sterk onder druk te staan. We moeten toe naar een compacter tuinbouwcluster.”
In het Westland is nu zo’n 2300 hectare aan beteelbaar oppervlak. ,,Het businessmodel staat onder druk. Deze sector heeft jarenlang enorm kunnen profiteren van de spotgoedkope energie die we hadden. Er zal in de toekomst vaak niet meer rendabel kunnen worden geteeld. Misschien moeten we tomaten en druiven gaan telen in landen waar het zonnetje meer schijnt. Op de langere termijn is dat onafwendbaar.”
Tram doortrekken
Noordanus vervolgt: ,,Daarbij kun je overigens ook een oplossing zoeken voor de nu veel te eenzijdige woon-werkbalans van de arbeidsmigranten die in het Westland werken, maar nu vaak in Den Haag marginaal gehuisvest zijn. Dit met alle leefbaarheidsproblemen van dien, in wijken zoals Transvaal en Laak.”
Terug naar het betoog van Noordanus. Van veel potentiële nieuwbouwlocaties wordt gedacht dat het een dure grap zal worden, omdat je ook het hele gebied van infrastructuur moet voorzien. In het Westland gaat die vlieger niet op, zegt hij. ,,Bij Wateringse Veld heb je twee trams. Die lijnen kun je binnen no-time doortrekken naar het Westland. Buitenstedelijk bouwen is vaak goedkoper dan je denkt.”
‘Bouwambities drastisch herijken’
Vaak betekent bouwen buiten de stad dat de provincie er iets van moet vinden. Die bepaalt immers of er gebouwd mag worden in het groen, of dat dat groen toch beschikbaar blijft voor een ommetje. ,,Maar de provincie moet ook meer out of the box gaan denken. Wat ben je nu aan het aanrichten, met het volbouwen van de stad? Bovendien moeten we groen niet met natuur verwarren. En bijvoorbeeld het Westland is een agrarisch bedrijventerrein.”
En over dat binnenstedelijk bouwen: er zijn echt wel goede voorbeelden en het is echt niet zo dat we niks meer moeten bouwen in Den Haag. ,,Neem Vroondaal, dat is best een lekkere wijk geworden. Of het recent vernieuwde deel van Bouwlust en Vrederust. Dat bestaat deels uit eengezinswoningen, deels uit appartementen, er is veel groen, een mooie open ruimte.”
Precies zoals Noordanus het voortaan graag ziet. ,,Den Haag zou er goed aan doen om de bouwambities drastisch te herijken en zich te realiseren wat je nu aan het doen bent in de stad en wat dat betekent.” De PvdA-coryfee noemt zijn betoog ‘een steen in de vijver’. ,,Iemand moet ‘m erin gooien. Ik ben een betrokken burger. De compacte-stads-plannen zijn een doodlopende weg.”
Den Haag reageert op ‘stop met volbouwen van de stad’: ‘Alleen in het Westland bouwen is niet genoeg’
Bouwen in het kassengebied van het Westland om de Haagse woningnood aan te pakken? Daarmee alleen redden we het niet, zegt Haags wethouder Robert van Asten. Hij reageert daarmee op het voorstel van één van z’n voorgangers, Peter Noordanus, die opperde te ‘te stopppen met het volbouwen van de stad’ met ‘kippenhokken’.
Noordanus – wethouder van 1989 tot 2001 – plaatste deze week grote bedenkingen bij de voornemens om Den Haag vol te bouwen met ‘kwaliteitsloze, versteende’ complexen met duizenden woningen, bijvoorbeeld rond de drie grote stations. Hij vreest dat de stad door al het extra beton zijn groene karakter verliest.
Kijk liever naar omringende gemeenten, stelde Noordanus voor. Hij richt zijn blik vooral op het Westland, dat nog altijd zo’n 2300 hectare glas heeft. Nu de energie steeds duurder wordt, zal volgens Noordanus in de toekomst niet langer rendabel kunnen worden geteeld. Dus maak die sector compacter, zodat er ruimte voor woningen ontstaat.
Niet iedereen kan in Vroondaal wonen
,,Met alleen in het Westland bouwen komen we er niet”, zegt Van Asten, nu wethouder stedelijke ontwikkeling. Over buurgemeenten wil hij verder niet te veel zeggen. ,,In de hele Haagse regio worden woningen gebouwd. Talloze mensen zijn alleen al in Den Haag naar een huis op zoek. Jongeren, mensen die een baan hebben gevonden in Den Haag, of gezinnen die groeien en meer ruimte nodig hebben. Tel daar de huisvesting van arbeidsmigranten en dakloze mensen bij op en zie de woningbouwopgave waar onze stad de komende jaren voor staat.”
En die mensen kunnen nu eenmaal niet allemaal in Vroondaal, volgens Noordanus ‘een lekkere wijk’ met veel ruimte en groen, wonen, pareert Van Asten. ,,Er komen de komende jaren tienduizenden mensen naar de Haagse regio. Dan heb je de keuze: doe je het goed en huisvest je deze mensen, of laat je problemen als overbewoning en verkamering toe?”
Ruimte voor groen komt er genoeg, zegt Van Asten. ,,In de Laakhavens, nu nog het gebied vooral bekend van de Megastores, wordt het nieuwe centrale park gebouwd. Dat wordt een plek waar mensen elkaar tegenkomen, op weg naar huis, een restaurant of de sportschool.” En die ‘doorstroomhokken’ waar Noordanus het over had? ,,We kijken naar ontwikkelingen, zoals de sterke groei van éénpersoonshuishoudens. Deze mensen hebben geen eengezinswoning nodig.” Van Asten (D66) zegt te bouwen ‘met kwaliteit en oog voor het Haagse karakter’.
Kritiek Westland
Ook vanuit het Westland zelf krijgt de PvdA-er (74) de volle laag. Domme praat, noemt de plaatselijke partij LPF de analyse. ,,Noordanus bedient zich van dezelfde domme praat die twintig jaar geleden uit de mond van Wim Deetman (destijds burgemeester van Den Haag, red.), minister Annemarie Jorritsma en Rick Grashoff (destijds wethouder in Delft, red.) kwam. Ik vind nu wat ik destijds vond: ze moeten met hun grijpgrage poten van het Westland afblijven”, zegt raadslid John Witkamp. ,,Ik geloof best dat Den Haag door de bevolkingsgroei problemen heeft met de woningnood. Maar die hebben wij ook.”
Geen kassen weg voor Haagse huizen’
Normaal gesproken is de Westlandse wethouder Varekamp (VVD, economie) in woord en gebaar niet zo uitgesproken. De Naaldwijker is meer van de nuance en houdt hij zich liever op de vlakte, maar na de uitspraken van oud-wethouder Peter Noordanus (PvdA) van Den Haag in deze krant schoot Varekamp toch even uit zijn ‘rol’. Sloop van Westlandse kassen voor woningen voor Hagenaars vindt hij maar niks. ,,Dat is veel te kort door de bocht.”
Over één ding is Varekamp het wel eens met Noordanus en dat is dat appartementen van dertig tot veertig vierkante meter veel te kleine kippenhokken zijn. Maar dan maar in Westland huizen voor Hagenaars bouwen die ten koste gaan van de kassen? No way! ,,Nee, daar ben ik het zéker niet mee eens”, reageerde de VVD-wethouder, met onder meer economie en arbeidsmigranten in zijn portefeuille, als door een wesp gestoken toen hem de vraag werd gesteld wat hij van de plannen van zijn voormalige collega-wethouder Noordanus vindt.
Haags raadslid Joren Noorlander (D66) noemt de zogeheten ‘steen in de vijver’ meer ‘een stok tussen de spaken’. ,,Het volbouwen van weiland zorgt voor onnodige toevoeging van verstedelijking. We hebben voorlopig genoeg binnenstedelijke locaties om aan de vraag te kunnen voldoen.”
Steun is er ook voor Noordanus, bijvoorbeeld van lezers. Zoals van Patrick Beekhuizen. Hij meent dat de analyse hout snijdt. ,,Den Haag is meer dan woningen alleen. Doorstroomhokken voegen niets toe aan een vitale buurt en het woningtekort is een regionaal probleem. Het is tijd om met die bril naar de problematiek te gaan kijken.”
Paspoort Peter Noordanus Geboren op 20 november 1948 in Den Haag (74 jaar) 1982-2001 Raadslid PvdA Den Haag 1989-2001 Wethouder ruimtelijke ordening in Den Haag 2001-2003 Voorzitter VROM-raad 2001-2003 Voorzitter van de raad van commissarissen van de woningcorporatie Vestia 2002-2009 Werkzaam in het bedrijfsleven, waaronder als ceo van projectontwikkelaar AM 2010-2017 Burgemeester Tilburg 2018-heden Voorzitter van de Landelijk Strategisch Overleg Aanpak Ondermijning (LSOAO) van het Ministerie van Justitie en Veiligheid 2018-2021 Voorzitter van het Strategisch Beraad Ondermijning (SBO) van het Ministerie van Justitie en Veiligheid
De vrijspraak van de oud-wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui heeft het Haagse stadhuis doen wakker schudden. Nu is daar ook nog eens het hoger beroep van het Openbaar Ministerie (OM) overheen gekomen. Aanstaande donderdag 11.05.2023 komt de raad samen om te debatteren over de gevolgen van deze vrijspraak voor het stadsbestuur.
De kans voor een terugkomst van Hart voor Den Haag (HvDH) in het college lijkt door dit hoger beroep steeds minder aannemelijk. De meningen onder de raadsleden lopen uiteen, zo bleek zaterdagmorgen in het radioprogramma Spuigasten van Den Haag FM.
Waar vorige week de Drie oud-wethouders uit Den Haag, Frits Huffnagel (VVD), Marjolein de Jong (D66) en Peter Noordanus (PvdA), gezamenlijk pleitte voor een terugkomst van De Mos in het college, lijkt de kans van slagen hiervan nu toch een stuk kleiner. Het hoger beroep van het OM brengt het oude argument van de huidige coalitie, om HvDH uit te sluiten, terug. Ondanks de ‘klip en klare’ uitspraak van de rechter staat de deur van de corruptiezaak tegen De Mos nu toch weer op een kier.
Vijf partijen willen onafhankelijke verkenner
Er moet een verkenner komen die gaat onderzoeken of de Haagse coalitie op de schop moet na de vrijspraak van Richard de Mos en Rachid Guernaoui. Daarvoor pleiten vijf oppositiepartijen.
Hart voor Den Haag, Denk, SP, de Haagse Stadspartij en Partij voor de Dieren dienen daar op donderdagavond 11.05.2023, tijdens een debat over het hoe-nu-verder met de Haagse stadspolitiek, een motie over in. Het doel: afdwingen dat een verkenner als onafhankelijk iemand gespreksleider wordt en gaat bekijken hoe Hart voor Den Haag weer een grotere rol van betekenis kan gaan spelen in het stadsbestuur.
,,De verkenner zouden we dan als raad vragen advies uit te brengen over de gevolgen van de uitspraak voor de samenstelling van het college en de samenwerking binnen de raad”, zegt Robert Barker (PvdD), initiatiefnemer van de motie.
Nu De Mos en Guernaoui zijn vrijgesproken van corruptie en omkoping, willen zij en hun partij dolgraag terugkeren in de coalitie en als wethouders. De grote vraag is hoe de coalitie dat ziet. Er is flink wat verdeeldheid, zelfs binnen partijen. PvdA en GroenLinks voelen niets voor een samenwerking met Hart voor Den Haag, terwijl CDA en VVD daar een stuk positiever naar kijken. D66 is er nog niet uit.
Aanschuifvariant onderzoeken
Die laatste vier partijen werkten eerder ook al samen, tot eind 2019 De Mos en Guernaoui opstapten als wethouders in afwachting van de rechtszaak. Vooral de liberalen zouden wel oren hebben naar een hernieuwde samenwerking. Zij vinden het huidige gemeentebestuur met GL en PvdA eigenlijk te links.
Barker kwam direct na de vrijspraak op 21 april al met het idee voor een verkenner. Al snel haakten andere oppositiepartijen aan, ook het Hart voor Den Haag van De Mos. ,,Zo’n verkenner moet verbinden, de kloof tussen de verschillende partijen wegnemen en ervoor zorgen dat de grootste partij in de coalitie komt”, zegt De Mos.
Hij pleit ervoor dat zo’n verkenner de ‘aanschuifvariant’, waarbij HvDH erbij komt, gaat onderzoeken. Over namen gaat het nog niet. Andere oppositiepartijen willen vooral dat de verkenner álle opties onderzoekt.
OM gaat in hoger beroep tegen vrijspraak Richard de Mos
Het Openbaar Ministerie gaat in hoger beroep tegen de uitspraak in de rechtszaak tegen Richard de Mos en zijn medeverdachten. De Haagse oud-wethouder werd 21.04.2023 vrijgesproken in de corruptiezaak die tegen hem was aangespannen.
De rechter sprak toen ook De Mos’ collega Rachid Guernaoui en zes andere verdachten vrij van corruptie. Een verdachte is wel veroordeeld tot vier maanden voorwaardelijke gevangenisstraf voor wapenbezit.
Het OM liet direct al weten teleurgesteld te zijn over de uitspraak. Het vonnis wordt nog bestudeerd, maar het OM stelt nu toch al hoger beroep in omdat de termijn hiervoor morgen afloopt.
“Het gaat om een complexe strafzaak met maatschappelijke impact, dit vraagt om een zorgvuldige afweging ten aanzien van het hoger beroep”, schrijft het OM. “Hiervoor heeft het OM meer tijd nodig.” Of het hoger beroep uiteindelijk wordt doorgezet, moet dus nog blijken.
Richard de Mos reageert op Twitter dat het OM met het hoger beroep “het Zwaard van Damocles” boven de stad laat hangen.
I.p.v. na de heldere uitspraak van de rechters, volledige vrijspraak, rekening te houden met de gevoelens in de samenleving en het herstel van een zwaar gepolariseerd politiek veld een kans te geven, laat het OM het Zwaard van Damocles boven de stad hangen https://t.co/lQRp2Le1Ln
Burgemeester Den Haag: door hoger beroep duurt onzekerheid langer
De burgemeester van Den Haag, Jan van Zanen, hoopt dat het Openbaar Ministerie snel een definitief besluit neemt over het hoger beroep tegen de vrijspraak van politicus Richard de Mos en zijn medeverdachten. Het OM tekende donderdag beroep aan om te voorkomen dat de termijn daarvoor zou verlopen. Zo is er meer tijd om het vonnis te bestuderen en te beslissen of het beroep wordt doorgezet.
,,Het is uiteraard aan het Openbaar Ministerie welke keuzes ze maken. Als stad Den Haag dachten we dat we met de heldere uitspraak een punt konden zetten achter een lange periode van onzekerheid. Met deze stap duurt de onzekerheid langer. We hopen dat het OM zo snel mogelijk een finale beslissing neemt. Daar is de stad het meeste bij gebaat”, laat de burgemeester weten via zijn woordvoerder.
Bekijk hier een reconstructie van Nieuwsuur van de corruptiezaak tegen De Mos:
Haagse oud-wethouder De Mos vrijgesproken van corruptie
De Haagse oud-wethouder Richard de Mos is vrijgesproken in de corruptiezaak die tegen hem was aangespannen. Ook zijn collega Rachid Guernaoui en de andere zes verdachten zijn vrijgesproken. Een verdachte is wel veroordeeld tot vier maanden voorwaardelijke gevangenisstraf voor wapenbezit. Het OM is teleurgesteld en overweegt in hoger beroep te gaan.
De rechter liet niets heel van de verdenkingen. Hij was zeer kritisch op de werkwijze van het Openbaar Ministerie. Die werkwijze is veel te rigide geweest, oordeelde de rechter. Er is geen bewijs van deelname aan een criminele organisatie, ambtelijke corruptie, het schenden van de geheimhoudingsplicht en meineed.
De rechter stelde vast dat er ruim 100.000 euro aan partijdonaties is gedaan aan Groep de Mos/Hart voor Den Haag door de vijf ondernemers, die ook terechtstonden. Daarnaast kreeg De Mos zelf voor bijna 270 euro aan persoonlijke giften.
Die bestonden vooral uit etentjes. Ook heeft De Mos twee boottochtjes gekregen. Maar volgens de rechter was er met die donaties geen sprake van kwade bedoelingen door de ondernemers. “Sterker nog, de donaties lijken gedaan uit goede bedoelingen”, aldus de rechter.
Rechter spreekt oud-wethouder Richard de Mos vrij in corruptiezaak
De Mos, die voor aanvang van de uitspraak liet blijken nerveus te zijn, viel zijn medeverdachten huilend in de armen nadat de rechter het vonnis had uitgesproken. Op de publieke tribune klonk luid gejoel en applaus.
In een eerste reactie deed De Mos een oproep aan het OM om “het nu los te laten en niet in hoger beroep te gaan”. Verder wil hij een debat in de Haagse gemeenteraad “om de vrijspraak te duiden” en om zo snel mogelijk met zijn partij terug te keren in het stadsbestuur.
De Mos in tranen na de uitspraak
De Haagse burgemeester Van Zanen zegt “bijzonder blij te zijn voor Richard en Rachid”. Volgens de burgemeester komt er “een einde aan een te lange periode van onzekerheid”.
De burgemeester zegt dat de rechter “een heldere uitspraak heeft gedaan. Het is nu aan iedereen die zich met de stad Den Haag verbonden voelt om vooruit te kijken.”
Vlak voordat De Mos de rechtbank in Rotterdam binnenliep, zei hij al tegen journalisten te geloven in volledige vrijspraak. “Dat is het enige wat ik verwacht. Voor u staat iemand met een rechte rug. Iemand die zichzelf recht in de spiegel kan aankijken.”
De Mos en Guernaoui met gejuich ontvangen bij rechtbank
Tegen zijn partijgenoot Guernaoui eiste het OM een gevangenisstraf van zestien maanden, waarvan zes voorwaardelijk. Ook hij zou vier jaar lang geen publiek ambt mogen uitoefenen. Tegen de andere verdachten werden straffen geëist variërend van drie tot twaalf maanden cel.
Waar ging de zaak om?
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 kreeg de door De Mos opgerichte lokale partij Groep de Mos/Hart voor Den Haag, de meeste stemmen. De Mos en Guernaoui werden wethouder. Een jaar later, in oktober 2019, viel de Rijksrecherche kantoren op het Haagse stadhuis binnen en woningen van de verdachten. Uit onderzoek zou blijken dat er bij de gemeente voor 15.000 euro vergunningen te koop zouden zijn.
Daarin zou voormalig raadslid Nino Davituliani van Groep de Mos/Hart voor Den Haag een centrale rol hebben gespeeld. Zij is de partner van horecaondernemer Erdinç Akyol en de schoonzus van Atilla Akyol, die beiden ook in deze zaak terechtstonden.
De drie andere verdachten die ook zijn vrijgesproken, waren vastgoedontwikkelaars. Twee van hen, Michel Zaadhof en Edwin Jansen, kwamen met De Mos in contact als leden van een klankbordgroep. In die hoedanigheid adviseerden zij De Mos en Guernaoui bij de vorming van het college. Dennis Buis kwam later pas in beeld als de achtste verdachte in de zaak. Hij zou door De Mos zijn benaderd als donateur voor zijn partij.
De partij zou de verkiezingen mede gewonnen hebben doordat De Mos en Guernaoui de bevriende ondernemers hebben geholpen in ruil voor donaties aan de partij. De zakenmensen zouden vertrouwelijke informatie hebben ontvangen over toekomstige vastgoedprojecten, het gemeentelijk beleid hebben kunnen beïnvloeden en twee nachtontheffingen voor horecazaken hebben gekregen.
Alle verdachten hebben altijd volgehouden dat ze niets hebben misdaan. Ze hebben vanaf begin af aan verklaard dat er niets vreemds was aan de donaties. De Mos zegt dat hij altijd in het algemeen belang heeft gehandeld en altijd heeft geprobeerd om problemen van ondernemers en burgers op te lossen. De advocaten van de verdachten hadden gevraagd om vrijspraak.
Uitspraak in zaak-De Mos ‘tik op de vingers Openbaar Ministerie’
Het Openbaar Ministerie eiste in februari forse straffen tegen de voormalige Haagse wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui. Bij De Mos ging het om een gevangenisstraf van bijna twee jaar. Tegen Guernaoui eiste het OM zestien maanden celstraf, waarvan zes voorwaardelijk. De oud-wethouders zouden deel hebben uitgemaakt van een criminele organisatie, zich hebben laten omkopen en meineed hebben gepleegd.
Het belangrijkste verwijt was dat ze geldschieters van hun partij hebben bevoordeeld bij onder meer bouwprojecten en de verlening van nachtvergunningen. In de zaak stonden vijf ondernemers terecht die de partij van De Mos – Hart voor Den Haag – financieel steunden voor een bedrag van in totaal ruim 100.000 euro. Ook tegen hen eiste het OM forse (cel)straffen.
Maar van alle aantijgingen liet de rechtbank in Rotterdam geen spaan heel; alle acht verdachten werden op vrijwel alle gronden vrijgesproken. “Er was slechts sprake van een zweem van omkoping, maar er is geen bewijs voor kwade bedoelingen bij de donaties”, aldus de voorzitter van de rechtbank, Jacco Janssen.
De rechter begon zijn vonnis met de vaststelling dat het OM met een “rechttoe-rechtaan blik” naar de politieke gebeurtenissen in Den Haag heeft gekeken, “waarbij vooral de achteraf gevonden communicatie door een corruptiebril is bekeken”.
‘Hoger beroep onverstandig’
Julien van Ostaaijen, bestuurskundige aan de University of Tilburg en Avans Hogeschool, spreekt na bestudering van het vonnis van een ‘tik op de vingers van het OM’. Van Ostaaijen: “Justitie heeft tijdens deze zaak laten zien weinig gevoel te hebben voor te hebben van de lokale politiek en wordt daar nu voor gecorrigeerd door de rechtbank. Natuurlijk is de schijn van belangenverstrengeling problematisch, maar niet per se strafbaar.”
Dat het OM hoger beroep overweegt, noemt de Tilburgse bestuurskundige onverstandig. “In tegenstelling tot de casus rond Jos van Rey ging bij De Mos al het geld naar de partij, niet naar hem persoonlijk – op een paar kleine dingen als etentjes na. De rechter heeft duidelijk gezegd dat er geen directe relatie is tussen de financiële steun en het politiek handelen van de twee wethouders.”
Subsidie voor lokale partijen
Lokale partijen krijgen – in tegenstelling tot landelijke partijen – geen financiering vanuit de overheid, hoewel ze inmiddels ruim één op de drie zetels bezetten in de gemiddelde gemeenteraad. Daar komt wel verandering in met de Wet financiering politieke partijen, die momenteel ter beoordeling ligt bij de Raad van State. In dat wetsvoorstel wordt 8 miljoen euro uitgetrokken voor subsidie aan álle gemeenteraadsleden, dus ook de lokale afdelingen van landelijke partijen.
Ongeveer een derde zal daarvan dus bij lokale partijen terechtkomen. “Een begin”, noemt Winnie Prins, voorzitter van het Kennispunt Lokale Politieke Partijen, de wet. Daarin zijn strenge normen opgenomen voor lokale partijen, die moeten bijvoorbeeld elke gift boven de 50 euro registreren. “Te rigide”, vindt het kennispunt, omdat het tot te grote administratieve rompslomp zou leiden.
Corruptie of zelfs de schijn van belangenverstrengeling zullen bovendien niet voorkomen worden door de wet, zegt Prins. “Dat is valse hoop, mensen die kwaad willen vinden altijd wel een weg. Dat kan geen enkele wet voorkomen.” Ook hoogleraar innovatie en regionaal bestuur Marcel Boogers van de Universiteit Twente waarschuwt dat de wet lang niet alle integriteitskwesties zal voorkomen.
Partij De Mos buiten college
Boogers denkt dat er altijd een grijs gebied zal blijven in de relatie tussen geldschieters en (lokale) partijen. Als er een sterk vermoeden is van corruptie moet het OM sneller tot een zaak komen, vindt de hoogleraar. “Hier heeft de gemeentepolitiek jaren last van gehad, dat is echt veel te lang.” Zo belandde Hart voor Den Haag na de vorige gemeenteraadsverkiezingen buiten het college, hoewel de partij de grootste was geworden in de stad.
Boogers betwijfelt of De Mos ook meteen politiek gaat profiteren van de vrijspraak. “Staatsrechtelijk gezien is daar in ieder geval geen reden voor. En er gaat tussentijds echt geen nieuw college komen.” Hart voor Den Haag heeft wel meteen een debat aangevraagd “om de uitspraak van de rechtbank en de gevolgen daarvan voor de Haagse politiek, openbaar en transparant te duiden”. De Haagse burgemeester Van Zanen heeft het verzoek gehonoreerd, het debat vindt plaats op 11 mei 2023.
Ze leken dood en begraven, maar plots komt er schot in deze bouwplannen
Opeens gaat het hard. Na maanden en soms zelfs jaren van stilstand komt er schot in Haagse bouwplannen die dood en begraven leken. Als alles goed gaat wordt nog dit jaar begonnen met de bouw van een nieuw complex met bijna vierhonderd woningen en een stadshal op het Koningin Julianaplein bij Den Haag Centraal.
Al bijna twintig jaar wordt er gesproken over een nieuw groot gebouw op het plein voor het centraal station. Sinds 2002 zijn diverse plannen ontwikkeld. Zo ontwerpt de bekende Nederlandse architect Rem Koolhaas een complex in de vorm van een M. Maar dat komt ondanks verwoede pogingen van toenmalig wethouder Marnix Norder nooit van de grond, mede vanwege de kredietcrisis.
Impressie van de 185-meter hoge torens naast Den Haag Centraal | Afbeelding: gemeente Den Haag
Wethouder Van Asten wil bouw mega-torens naast Centraal Station uit het slop trekken
De Haagse wethouder Robert van Asten wil uiteindelijk toch weer proberen om de bouw van twee enorme mega-torens vlak naast Centraal Station nieuw leven in te blazen. Hij vraagt de gemeenteraad in te stemmen met het oorspronkelijke plan, zodat ze weer 185 meter hoog mogen worden. Volgens Van Asten kent dat voorstel veel voordelen: er komen 1200 woningen bij, waarvan dertig procent sociaal, er is ruimte voor nieuwe bedrijvigheid en een stalling voor 2500 fietsen. ‘Dit levert een positieve bijdrage aan dit deel van de stad.’
Toch torens met 1200 woningen naast Den Haag Centraal
Kortom, de gemeente Den Haag komt dan toch maar terug met een plan om twee 180 meter hoge woontorens neer te zetten naast Den Haag Centraal. Eerder werd een plan hiervoor weggestemd vanwege de hoogte van de torens, waarna de bouwer de stekker uit het project trok. Na wat politieke discussies ligt er nu toch weer een plan voor torens van 180 meter, die bij elkaar goed zijn voor zo’n 1200 woningen. Omwonenden zijn niet blij, want ze waren juist zo opgelucht dat de torens van de baan leken.
Het plan om de hoge torens te bouwen op de Bellevue-locatie, is er al jaren. Alleen werd er in 2021 een streep doorheen gezet door de gemeenteraad. Bewoners verzetten zich tegen de hoogte van de gebouwen, en de gemeenteraad besloot dat de torens slechts 160 meter hoog mochten worden. Volgens de bouwers was die hoogte financieel niet rendabel, onder meer doordat een flink deel van de 1200 appartementen sociale huur moet worden.
De bouwers trokken zich terug met als gevolg dat de komst van 1200 woningen niet door zou gaan. Haagse politici krabden zich achter de oren, want de woningnood is en blijft groot. Meerdere partijen kregen spijt en wilden toch graag dat er duizenden woningen zouden komen naast Den Haag CS. Een meerderheid riep het stadsbestuur op om opnieuw met een plan te komen, maar dat nu wel in goed overleg met de buurt te doen.
Omwonenden ‘ontzettend teleurgesteld’
Er is een nieuw plan naar de raad gestuurd. De torens moeten ‘gewoon’ weer 180 meter hoog worden. Wel zegt het stadsbestuur toe uitvoerig met omwonenden in gesprek te gaan. Een deel van die bewoners voelt zich echter in de hemd gezet door het nieuwe plan van het stadsbestuur. Er is in de afgelopen maanden ook niet met hen gesproken, blijkt uit antwoorden op vragen van raadslid Robert Barker (Partij voor de Dieren). Hij stelde meerdere vragen over het toch inzetten op torens van 180 meter hoog.
‘Wij zijn ontzettend teleurgesteld’, reageert Jeroen Oosterwal van bewonersvereniging ‘Bewoners rond het Plein’. Samen met nog zeven bewonersverenigingen maakte hij met succes bezwaar tegen de hoogte van de torens. Dat de raad nu toch wel weer kiest voor 180 meter, in plaats van 160, noemt hij ‘frustrerend’. ‘We vinden de raad hierdoor onbetrouwbaar. Het eerdere besluit is terzijde gelegd en we beginnen gewoon weer opnieuw.’
‘Meedenken over kleur van de steentjes’
Oosterwal heeft dan ook geen vertrouwen in het toegezegde participatietraject. ‘Dan mogen we waarschijnlijk meedenken over de kleur van de steentjes, niet meer over de hoogte.’ De bewonersverenigingen zouden liever inzicht krijgen in de businesscase van de bouwer, zodat ze kunnen controleren of lagere torens daadwerkelijk niet rendabel zijn.
Binnenkort komen de bewonersverenigingen bij elkaar om zich te beraden en te kijken welke stappen ze gaan nemen. ‘We voelen ons in ieder geval op z’n plat Haags gezegd gewoon genaaid’, sluit Oosterwal af. In mei zal de gemeenteraad het ‘nieuwe’ plan van het college bespreken.
Extra miljoenen voor KJ-torens Dat de woontorens op het Koningin Julianaplein niet op tijd klaar zouden zijn, mocht misschien wel verwacht worden. Niet alleen probeert Den Haag het stationsplein al een jaar of twintig – tot nu toe tevergeefs – te bebouwen, ook moest de ontwikkelaar de woontorencombinatie gaan neerzetten op een nog aan te leggen ondergrondse fietsenstalling.
De geplande start van de bouw in 2018 werd daarom niet gehaald. Maar ook daarna bleef het stil op het met bouwschuttingen omgeven plein: zo kon Synchroon/ Amvest maar geen aannemer vinden die het karwei voor een schappelijke prijs wilde klaren. Dat lukte pas nadat de gemeente de ontwikkelaar voor twee miljoen euro tegemoet gekomen was.
Toch gebeurde er nog altijd niks: 2021 en 2022 gingen voorbij zonder activiteit naast station Den Haag Centraal. Wat bleek: mede door de oorlog stegen de bouwkosten én de onzekerheid zo dat de ontwikkelaar geen sluitende afspraak kon maken met de aannemer.
Vorige maand hakte wethouder Van Astende knoop door. Den Haag geeft drie miljoen euro aan Synchroon/Amvest, dat ook zelf zo’n extra bedrag in het project investeert. De kritische gemeenteraad zal niet blij zijn, maar zo kan de bouw van de woontorens met vierhonderd appartementen, winkels en een stadshal eind dit jaar alsnog beginnen.
Woontorens van Haagse recordhoogte mogen weer Ze steken op papier nogal hoog boven de andere gebouwen uit: de twee wolkenkrabbers van Bellevue die op de hoek van de Rijnstraat met de Bezuidenhoutseweg zouden moeten verrijzen. Naast het Koningin Julianaplein hadden ontwikkelaar Patrizia en corporatie Staedion hun zinnen gezet op de bouw van 1200 appartementen en 28.000 vierkante meter kantoorruimte in twee torens met een Haagse recordhoogte van 185 meter elk.
Maar ook hier lag de politiek dwars. In oktober 2021 ging een ruime meerderheid van de gemeenteraad mee met de bezwaren van omwonenden die bang waren dat de hoge torens zonlicht zouden weghalen en windhinder zouden geven. De woontorens mochten maximaal nog maar 160 meter de lucht in. Twee maanden later stapten Patrizia en Staedion uit het project. Met zulke gekortwiekte torens kan het plan financieel niet uitkomen, verklaarden ze.
Inmiddels zijn we een stadsbestuur verder. En dat wil toch echt graag bouwen op de Bellevue-locatie. Vandaar dat het in december tot ergernis van bewoners een meerderheidsvoorstel van Hart voor Den Haag omarmde om het bouwplan met de originele bouwhoogten weer van stal te halen. De bouw van Bellevue komt weer in zicht.
Het uur U nadert voor Richard de Mos en de zeven andere corruptieverdachten. Komende vrijdag 21 april 2023 krijgen ze te horen of de rechter vindt dat de drie Haagse politici van Hart voor Den Haag en de vijf ondernemers schuldig zijn aan de Haagse corruptiezaak. Het Openbaar Ministerie (OM) eiste voor De Mos een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van 22 maanden.
Ook tegen de andere verdachten zijn celstraffen geëist variërend van 16 tot 3 maanden. Kortom, wat gaat het worden celstraf, taakstraf of vrijspraak?
Celstraf
Voor het Openbaar Ministerie (OM) is het klip en klaar. Richard de Mos en zijn partijgenoot Rachid Guernauoi zijn de strafrechtelijke grens over gegaan en ze moeten hiervoor de gevangenis in. Dat is een forse straf, maar corruptie is dan ook een ernstig vergrijp, zegt het OM. ‘Corruptie brengt de democratie in gevaar. We moeten de democratie en Den Haag beschermen.’
Volgens het OM hebben de twee oud-wethouders ‘andere belangen dan de stad gediend’. Ze hebben een selecte groep van vijf vastgoed- en horecaondernemers voorgetrokken, invloed gegeven op het gemeentelijke beleid en met hen geheime informatie gedeeld. In ruil hiervoor werd door de ondernemers de partijkas van Hart voor Den Haag gespekt met een totaalbedrag van meer dan 100.000 euro.
Zelf vindt De Mos dat hij niets fout heeft gedaan en hij gaat er daarom vanuit dat hij wordt vrijgesproken. Maar mocht het toch tot een ‘onherroepelijke’ veroordeling komen dan is hij bereid om de politiek te verlaten, zo zei hij tijdens de afgelopen coalitie-onderhandelingen.
Maar mocht het toch zover komen dan is partijgenoot en collega-raadslid Rita Verdonk ‘een van de mensen die de kar gaat trekken’ bij Hart voor Den Haag. Dat zei Verdonk een paar maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen, toen zij bij de partij kwam.
Taakstraf
‘U gaat zich bij het formuleren van de uitspraak hoe dan ook op politiek glad ijs begeven. U gaat politieke grenzen bepalen.’ Het waren tijdens de rechtszitting de woorden van de advocaat van een van de horecaondernemers, Arthur van der Biezen, aan het adres van de rechter.
De advocaat doelde onder meer op het ontbreken van wettelijke regels voor het geven van donaties bij de lokale overheid. Op landelijk niveau zijn er wel regels en moeten partijen donaties en giften boven de 4500 euro openbaar maken, maar voor lokale partijen zijn geen regels gesteld. Hoogleraar Gerrit Voerman, een deskundige op dit gebied, trad tijdens de zitting als getuige op in het strafproces en hij bevestigde dit.
Causaal verband
Volgens de verdediging heeft het OM geen zaak, omdat er geen causaal verband is aangetoond tussen de donaties en vermeende tegenprestaties. Maar dat betwist het OM en bracht tijdens de rechtszittingen onder meer een lading aan apps en mails naar voren.
Zo appte De Mos aan één van de ondernemers: ‘Jij vraagt, wij draaien’ en ‘Wij hebben het echt slim gespeeld’. De ondernemers schreven over de politici van Hart voor Den Haag aan elkaar: ‘We moeten ze uitmelken tot op het bot. We hebben ze niets voor niets zo groot gemaakt’ en ‘We hebben 30 mille betaald voor die zetel’.
Maar deze teksten zijn volgens de verdachten uit hun verband gerukt. ‘De misdaadroman had wat body nodig’, zei advocaat Judith de Boer snerend richting het OM. De advocaat verweet het OM aan ‘stemmingmakerij’ te doen door selectief om te gaan met de citaten en bijvoorbeeld smileys weg te laten.
Corruptieverdachte Richard de Mos gelooft heilig in volledige vrijspraak
Wat valt er te zeggen over zijn kansen?
Je kunt Richard de Mos wel uit de politieke arena halen, je haalt de politiek niet uit De Mos. CorruptieverdachteRichard de Mos bleef in de rechtszaal van Rotterdam in januari en februari rolvast de raspoliticus, steeds een woordje klaar.
Misschien is het daarom dat De Mos in volledige vrijspraak gelooft: hij heeft toch overal een antwoord op? Maar de rechtbank kijkt alleen of tenlastegelegde feiten wettig en overtuigend bewezen zijn.
De Mos werd in 2018 na een grote verkiezingsoverwinning wethouder in Den Haag, maar verloor zijn baan na de corruptieverdenking in het najaar van 2019. Verder zijn twee partijgenoten en vijf ondernemers uit de horeca en het vastgoed verdachte. De affaire draait om omkoping. Justitie ziet een crimineel complot rond de politieke partij: in ruil voor donaties in de partijkas kregen de horeca- en vastgoedbazen voorrang en voordeel. Tegen De Mos eist het OM 22 maanden cel en een politiek-bestuurlijk beroepsverbod van vier jaar. Wat pleit voor en tegen De Mos en de zeven medeverdachten?
VOOR – Knip- en plakwerk van het OM
Het was een uiterst pijnlijk moment voor het Openbaar Ministerie en past precies in het straatje van de verdediging: kijk, het OM knoeit met het dossier. Het gaat over een appgesprek waarin een van de vastgoedverdachten ‘my lips are sealed’ stuurt, een veelzeggende boodschap rond een schimmige vastgoeddeal, stelt het OM.
Maar wat blijkt: de tekst gaat over een privézaak, onthult een wakkere advocaat. Het OM maakt excuses, maar voor de advocaten staat dit symbool voor meer: het OM winkelt selectief in de stukken en presenteert dat alles zonder context.
VOOR – Welke (criminele) organisatie?
De voorzitter van de rechtbank laat op dag één al doorschemeren: de verdenking van een criminele organisatie is niet zijn favoriete artikel uit het wetboek van Strafrecht. De Haagse corruptieaffaire draait in de kern om omkoping en corruptie, de aantijging dat de politici en ondernemers daarbij ook georganiseerd samenspanden kwam daar later bij. Advocaten zeggen: die extra verdenking is overtrokken en heeft in de beeldvorming een vernietigend effect. De juridische uitwerking oogt daarbij ook rommelig, vindt de verdediging.
VOOR – Geen privéverrijking
,,Ik word afgemaakt, voor wat? Ik heb geen euro aangenomen”, zegt een emotionele De Mos op dag één van de inhoudelijke behandeling in januari. De zaak draait om donaties aan de partijkas. Het OM zou een eenvoudiger omkopingszaak hebben als De Mos en anderen er privé ook beter van geworden zijn. Maar dat hebben de officieren van justitie niet aangetoond.
Bij de doorzoekingen op 1 oktober 2019 wordt er thuis bij De Mos wel 8500 euro contant geld aangetroffen en in beslag genomen, maar op de dagvaarding staat het sponsorgeld van de ondernemers voor de partij als verdacht aangemerkt. In totaal ruim 110.000 euro aan giften voor de partij worden als steekpenningen bestempeld.
Justitie leunt zwaar op in beslag genomen mails en appconversaties en afgeluisterde telefoongesprekken. Het OM beschouwt deze als belastend en citeert er vaak uit: ‘u vraagt, wij draaien’, ‘we gebruiken elkaar’, ‘we hebben ze toch niet voor niets groot gemaakt’, ‘gelijk deleten, anders gaat mijn kop eraf ’, ‘Het is natuurlijk goud dat we via Richard en met Richard zo dicht bij het vuur zitten’.
,,Wie denkt dat je betalende achterban mag voortrekken, diskwalificeert zichzelf als politicus”, zegt de officier van justitie in aanloop naar de strafeis in februari. ,,De ombudspolitiek van De Mos klinkt sympathiek, maar blijkt pijnlijk ondemocratisch, het is pure vriendjespolitiek.”
Rechtbankvoorzitter Jacco Janssen houdt de sfeer graag goed. Hij wil ‘een open debat’ over partijfinanciering en de ‘ombudspolitiek’. Dat lukt, maar Janssen geeft geregeld ook een informeel college corruptie. Als een van de verdachte ondernemers zegt dat hij ‘trouw en loyaal is’ en mensen helpt die hem helpen, zegt Janssen: ,,Dat is in de kern misschien wel wat het OM u verwijt.” Later zegt de rechter nog: ,,Dit is bijna een blauwdruk van een corruptiedossier.” En: ,,Je mag best één persoon helpen, maar als er geld voor terugkomt, wordt het lastig.”
Anti-corruptie-expert Robert Hein Broekhuijsen stelt dat de rechter met zulke uitspraken een spiegel voorhoudt: ,,Als je een gift of belofte aanneemt, ben je al in gevaar als je weet of moet denken dat er iets tegenover staat”, zegt Broekhuijsen in aflevering zes van de podcast O, o, De Mos. ,,De voorzitter van de rechtbank zegt: ‘je hebt een gift gekregen, je begint wat voor de mensen te doen’. Dat ruikt als corruptie.”
Geen strafzaak is hetzelfde, maar toch zijn er cruciale raakvlakken tussen de Haagse kwestie en de corruptiezaak rond ex-VVD’er Jos van Rey, wethouder in Roermond. Van Rey is veroordeeld voor corruptie tot aan de Hoge Raad, in eerste aanleg kwam Van Rey in de zaal bij dezelfde rechter als De Mos nu.
In de zaak-Van Rey concludeert rechter Janssen dat de wethouder ‘op zijn klompen’ kon aanvoelen dat hij niet alleen donaties kreeg omdat hij ‘zo’n aardige vent’ was maar omdat het de gever voordeel kon brengen. En, zo signaleert de rechter bij Van Rey: voor omkoping is een tegenprestatie niet eens per se nodig. De gift op zichzelf kan al een steekpenning zijn als de ontvanger weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat er iets voor terug verwacht wordt.
En het vonnis-Van Rey bevat nog een waarschuwing voor De Mos: de lat ligt hoog voor politici. Een wethouder moet ‘anders dan een beginnend ambtenaar bij de groenvoorziening’ alert zijn op giften: ‘Hij heeft keer op keer onvoldoende afstand gehouden van degenen met wie hij als wethouder zaken moest doen’, oordeelde de rechter toen.
Geen woningen op de vernieuwde Pier, mogelijk wel een hotel
Er komen geen appartementen op de Pier in Scheveningen. Dat heeft de beheerder van het gebouw besloten na rondvraag onder bezoekers van het strand en Haagse huishoudens. De Pier moet voor iedereen vrij toegankelijk blijven, is één van de uitkomsten van het onderzoek.
Vertrekpunten voor toekomst
Vorig jaar werd duidelijk dat de toekomst van de Pier ongewis is, omdat het gebouw in slechte staat verkeert en binnen een paar jaar gerenoveerd moet worden. Omdat de Pier al jaren verlieslijdend is, wil de eigenaar alleen investeren als er geld mee terug verdiend kan worden. In de nieuwe plannen wordt daarom gesproken over mogelijk wel een hotel en een congresgebouw. Het bedrijf spreekt van een ‘unieke 24 uurs economie en het hele jaar rond a place to stay’.
Een onderzoeksbureau heeft afgelopen zomer interviews, enquêtes en online vragenlijsten uitgezet in de stad. Er zijn een kleine 1500 mensen geënquêteerd over de plannen voor vernieuwing van de Pier.
De eigenaar heeft de uitkomsten ‘vertaald naar een aantal vertrekpunten voor de toekomst’, schrijft wethouder Anne Mulder (VVD) woensdag 05.04.2023 aan de gemeenteraad.
Uit deze onderzoeken is gebleken dat er vrijwel niemand wat voelt voor het bouwen van woningen op de Pier. Voorts gaven de ondervraagden voornamelijk aan de Pier te zien als plek om uit te waaien.
Ook de Haagse raad had zich eerder al uitgesproken tegen deze optie, omdat de Pier volgens de raadsleden voor iedereen toegankelijk moet blijven. De Pier B.V. sluit zich daar nu bij aan en belooft dat er geen permanente bewoning komt op de vernieuwde Pier, schrijft Mulder.
Hotel op de Pier
De raad verzette zich ook tegen het bouwen van een hotel op de Pier, maar daar kijkt de eigenaar dus wel naar. ‘Er worden kansen gezien voor de zakelijke markt (congres in combinatie met hotel)’, schrijft Mulder. Ook denkt de eigenaar aan het toevoegen van cultuur, educatieve functies en ruimte voor evenementen, aldus Mulder.
Verder blijkt uit de onderzoeken dat de meeste mensen de Pier bezoeken voor het uitzicht op zee en de kust en om uit te waaien. ‘Uitwaaien op zee blijft de nummer één activiteit, ook in de verdere planontwikkeling’, verzekert Mulder.
Gedachtegoed
Om de vernieuwde Pier rendabel te krijgen is het zeer waarschijnlijk nodig dat de Pier uitgebreid wordt voor extra activiteiten. Maar: ‘Een uitbreiding van de Pier moet het uitzicht vanaf de boulevard zo min mogelijk belemmeren. Zichtlijnen zoals nu (breedte en hoogte) moeten het liefst in stand blijven en niet ruimer worden. Het gedachtegoed van de huidige Pier wordt meegenomen naar de toekomst’, aldus Mulder.
De plannen voor de vernieuwde Pier gaan de komende tijd verder uitgewerkt worden. De verwachting is dat die in het najaar van volgend jaar klaar zijn.
‘Het was niet fraai, maar wel in het belang van de gemeente’
Voormalig topambtenaar Henk Harms werd maandag 20.03.2023verhoord door de raadsenquêtecommissie Amare. Hij was verantwoordelijk voor de bouw van Amare, maar vertrok bij de gemeente na een integriteitsonderzoek.
Daar zit ie dan, de gevallen topambtenaar Henk Harms. De dealmaker van Den Haag die in 2020 verdween na vermeend gesjoemel. Onder ede bij de Haagse enquêtecommissie over Amare toont hij deze maandagmiddag een beetje berouw over zijn handelwijze: ‘Niet fraai, wel in belang van Den Haag’
De vraag is eenvoudig: heeft Henk Harms projectontwikkelaar VolkerWessels een heuse kerk aangeboden ter compensatie van financieel ongemak dat de bouwer wilde verhalen op Den Haag? Het antwoord van de oud-ambtenaar is even eenvoudig : ‘Nee’.
Maar hoe kan het dan dat vier bouwambtenbaren bij de gemeente het tegendeel hebben verklaard, vraagt de commissie zich af. Volgens één van deze ambtenaren had VolkerWessels-directeur Van Hoeven gezegd dat hij met Harms een ‘herenakkoord’ had over de ontwikkeling van de kerk, schreef NRC eerder. En dat toenmalig wethouder Boudewijn Revis ervan wist. Maar ook die ontkende dat twee weken geleden, bij dezelfde enquêtecommissie.
Opvallend: in de corruptiezaak tegen oud-wethouder Richard de Mos van Hart voor Den Haag kwam er ook zo’n herenakkoord voorbij. Medeverdachte en vastgoedman Edwin Jansen meent eveneens een geheime afspraak te hebben met Henk Harms. Na de verkoop van parkeergarage De Zeeheld zou hij gecompenseerd worden met een nieuw bouwproject. En ook hier zouden het dagelijkse stadsbestuur en de gemeenteraad van Den Haag er niks over hebben geweten.
In de kluis
De Haagse enquêttecommissie is een dag later helder. Het beeld dat uit de niet-openbare gesprekken en de verhoren naar voren komt over Henk Harms is dat van een directeur die geregeld zulke herenakkoorden met ontwikkelaars sloot. Deals waarvan de eigen projectorganisatie van de gemeente lang niet altijd op de hoogte was.
Cultuurpaleis Amare.
Het blijft niet goed gaan voor Harms: Eind 2019 komen er bij de gemeente signalen binnen over onoorbaar gedrag van de Haags topambtenaar. Recherchebureau Hoffman krijgt de opdracht om onderzoek te doen en concludeert in mei 2020 dat Harms niet-integer heeft gehandeld.
De gemeente komt dan met een zeer korte verklaring naar buiten: Zo zou Harms de integriteitscode geschonden hebben, naar verluidt door thuiswedstrijden van Feyenoord te bezoeken in de skybox VolkerWessels. Ook zou hij ‘op meerdere vlakken niet-transparant’ hebben gehandeld, onder meer door onterecht passages toe te voegen aan gespreksverslagen. Het is vaag en dat blijft het ook: het onderzoeksrapport ligt in een kluis van de gemeente Den Haag.
Niet fraai
Wel pleit de gemeente hem min of meer vrij van een andere beschuldiging: zo staat het volgens Hoffmann niet vast dat de ambtenaar onrechtmatige betalingen aan bouwers heeft gedaan. Al met al is het voor de gemeente genoeg om afscheid van Harms te nemen. ,,Het was niet mijn keus om weg te gaan”, zegt hij maandagmiddag. ,,Dat gevoel was niet fijn, om het maar heel zacht uit te drukken.”
De oud-directeur wordt bij de enquêtecommissie doorgezaagd over een tweede deal met de bouwer van Amare. Omdat het bouwprogramma in twee van de woontorens rond het cultuurpaleis aangepast zou worden, had VolkerWessels een nadeel. Ze zou achteraf gezien te veel voor de grond hebben betaald, meende Harms. Daarom moest de bouwer voor zes ton gecompenseerd worden.
Het probleem: een hertaxatie van de grond zou veel te lang duren. En dus voerde de oud-directeur andere kostenposten op ter waarde van zes ton. ,,Niet fraai, maar in het belang van de gemeente”, zegt Henk Harms daarover tegen de commissie.
Onnodig
Op dinsdag 21.03.2023 ziet DSO-directeur Ronald Nomes dat heel anders. Volgens hem leverde het bouwprogramma in de torens helemaal geen probleem op. Dus was het ook helemaal niet nodig om de bouwer te compenseren met zes ton aan betalingen voor het ‘rooien van kabels’, schetsontwerpen en het wegnemen van ballast’. Dat is tot op de dag van vandaag ook niet gebeurd. ,,Over deze kostenposten zijn we nog altijd met de bouwer in discussie”, zegt hij.
Geheime deal van Haagse topambtenaar ettert nog jaren na
Een lang slepende kwestie tussen de gemeente Den Haag en bouwer VolkerWessels over de betaling van ruim zes ton is nog steeds niet afgewikkeld. De gemeente is niet van plan de zaak te schikken, zo bleek dinsdag. ‘Dit is echt een kwestie van normen voor mij’, zei de directeur van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling dinsdag tijdens een verhoor door de commissie die onderzoek doet naar de bouw van cultuurpaleis Amare.
De discussie waarover het gaat, is steeds met een vleugje geheimzinnigheid omgeven omdat veel informatie over de kwestie vertrouwelijk is. Centraal daarin staat de bouw van een toren naast het cultuurcomplex Amare. De bedoeling was aanvankelijk dat daarin ook sociale huurwoningen zouden komen. Maar de bouwer informeerde de gemeente eind 2018 dat dit financieel niet haalbaar was. Dit tot grote woede van de gemeenteraad destijds.
Omdat er geen huurwoningen in het complex zouden komen, ging de waarde van de grond omhoog, bleek uit een taxatie van de gemeente. Dit omdat koopwoningen een bouwer meer geld opleveren dan huurwoningen. Vanaf dat moment lopen de lezing van wat zich precies in het stadhuis afspeelde uiteen.
Sinds een paar maanden doet de raadsenquêtecommissie onderzoek naar de totstandkoming van cultuurcomplex Amare, waarin het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater en het Koninklijk Conservatorium huizen. De kosten van het project liepen op van 177 miljoen euro naar uiteindelijk 223 miljoen euro. Ook werd de gemeenteraad niet altijd goed geïnformeerd. Half februari is de enquêtecommissie begonnen met het onder ede verhoren van betrokkenen. Voor de zomer wil de commissie een eindrapport presenteren.
Voormalig topambtenaar Henk Harms vertelde maandag voor de enquêtecommissie dat hij ervan was overtuigd dat de bouwer uiteindelijk te veel geld voor de grond had betaald. Hij was bang dat dit tot een langlopend conflict met de gemeente zou leiden, waardoor ook weer de bouw van Amare in gevaar zou kunnen komen. Harms wilde dat voorkomen. Vandaar dat hij VolkerWessels wilde compenseren.
Het bedrijf mocht van Harms rekeningen indienen voor werk dat niet daadwerkelijk was verricht. ‘Niet heel fraai’, erkende hij zelf maandag ook. Maar volgens hem had hij hiertoe wel het recht. Harms mocht tot 3,5 miljoen euro zelf beslissingen nemen. Bovendien zou hij in het belang van de gemeente hebben gehandeld.
Maar de beoogde deal tussen Harms en VolkerWessels kwam aan het licht. De hoogste baas van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling, Ronald Nomes, liet een integriteitsonderzoek uitvoeren door een recherchebureau. Waarnemend burgemeester Johan Remkes constateerde op basis van dat onderzoek dat Harms ‘niet transparant’ had gehandeld. Hij zou zich niet aan de gedragscode van de gemeente hebben gehouden en moest daarom het veld ruimen. ‘Dat was niet in eerste instantie mijn keuze’, zei Harms daar zelf over. ‘Dat gevoel was niet fijn, om het maar zachtjes uit te drukken.’
Duidelijk
De directeur van Harms, die dinsdag werd verhoord, was echter duidelijk. Volgens hem had de bouwer niet teveel geld betaald voor de grond en was er dus ook geen reden om hem te compenseren. En al helemaal niet via een omstreden constructie. Ronald Nomes vertelde ook dat hij pas achteraf van de gang van zaken hoorde en dit graag eerder had willen weten. ‘Ik vind dat ik daarin meegenomen had moeten worden.’
Volgens hem is er ook nog steeds geen akkoord met VolkerWessels over het betalen van de zes ton door de gemeente aan het bedrijf. ‘Er is nog steeds discussie over. En er is nog niet betaald.’ Wel verklaarde Nomes dat hij hoopt dat er binnen afzienbare tijd een oplossing wordt gevonden. Wanneer precies, wilde hij niet zeggen. ‘We zijn ermee bezig.’ Op de vraag van de commissie of de zaak niet kan worden afgekocht, antwoordde de directeur van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling stellig. Dat gaat niet gebeuren. ‘Dit gaat echt om rechtmatigheid voor mij.’
Nog een geheime deal
De afgelopen jaren zijn er ook steeds geruchten geweest dat de gemeente Den Haag nog een geheime deal sloot met bouwer VolkerWessels. Dat bedrijf zou tientallen miljoenen euro’s verlies hebben geleden op de bouw van Amare. En ook de bouw van de torens daarnaast verliep niet makkelijk.
Vandaar dat het idee zou zijn dat Harms of wellicht zelfs oud-wethouder Boudewijn Revis (VVD) het bedrijf een compensatie hebben aangeboden. Het zou mogen bouwen op de plek van de Kerk van de Heilige Martelaren van Gorcum aan het Stadhoudersplantsoen in de Internationale Zone.
De enquêtecommissie liet tijdens meerdere verhoren doorschemeren die geruchten over een geheime deal ook in het ambtelijk circuit in het stadhuis hebben gehoord. ‘Vier ambtenaren hebben aan ons verklaard dat de grond van de kerk ter compensatie is aangeboden aan de bouwer’, zei de commissie.
Overleg
Maar alle betrokkenen ontkenden tegenover de commissie ten stelligste dat er zo’n vertrouwelijke afspraak is gemaakt. Er was wel overleg tussen Harms en Revis aan de ene kant en de top van VolkerWessels aan de andere. Maar daar zou de Haagse delegatie hebben gezegd dat er eerst een plan moest worden gemaakt voor de Internationale Zone en dat er geen harde afspraken over de kerk konden worden gemaakt.
Dat zou via de officiële kanalen moeten. ‘Je kan ook niet zo maar een op een gunnen,’ zei Nomes dinsdag. Opvallend is wel dat er nooit een gespreksverslag is gemaakt van dit overleg. ‘Ik weet niet waarom dat niet is gebeurd, maar het had wel gemoeten’, verklaarden alle betrokkenen.
Woensdag zijn wethouder Anne Mulder (VVD) en voormalig waarnemend burgemeester Johan Remkes aan de beurt.
Remkes teleurgesteld: Haagse raad pakte discussie over integriteit in stadhuis niet op
De Haagse gemeenteraad heeft een kans ‘laten passeren’ om meer werk te maken van een nieuwe bestuurscultuur in het stadhuis. Dat zei voormalig waarnemend burgemeester Johan Remkes woensdag 22.03.2023 tijdens zijn verhoor door de enquêtecommissie die onderzoek doet naar de bouw van cultuurpaleis Amare.
De commissie die dat onderzoek uitvoert, ondervroeg Remkes niet alleen over wat hij nog wist over de bouw van Amare. Ook kwam – deels tot verbazing van de oud-burgemeester zelf – ook uitgebreid de cultuur in het stadhuis ter sprake.
Remkes legde daarbij de bal terug bij de gemeenteraad. Hij vertelde dat hij met een duidelijke opdracht door de commissaris van de Koning naar Den Haag was gestuurd. Een van de onderdelen daarvan was ‘reinheid’. Remkes had tot taak te zorgen voor een gezonde bedrijfscultuur binnen de gemeente. Op 12 oktober 2019 werd hij benoemd.
Ruim drie maanden later stuurde hij een brief over die bestuurscultuur aan de gemeenteraad. ‘Mijn visie is dat de gemeente Den Haag een betrouwbare partner moet zijn voor bewoners en bedrijven in de stad. En ook een betrouwbare werkgever moet zijn met een werkklimaat waarin het veilig en normaal is om over integriteit en de daarmee samenhangende dilemma’s te praten’, schreef hij daarin.
Afspraken over aannemen geschenken
Remkes kwam ook met een aantal praktische voorstellen. Zo zouden er afspraken moeten komen over nevenfuncties voor bestuurders, ambtenaren en raadsleden. Ook beloofde hij afspraken te maken met wethouders. Die zouden onder meer moeten gaan over welke informatie die aan partijgenoten in de raad mogen geven, welke beloften een wethouder op eigen houtje mag doen, het maken van dienstreizen en aannemen van geschenken en het voorkomen van zelfs de schijn van belangenverstrengeling.
Remkes, zo verklaarde hij woensdag, had verwacht dat de gemeenteraad hierover uitgebreid met hem zou willen praten. ‘Maar die brief over bestuurscultuur heeft de raad laten passeren’, zei hij nu.
Goed debat
Dit terwijl er wel degelijk aanleiding voor een goed debat was geweest. Want zei Remkes: er gebeurden dingen in het stadhuis die niet correct waren. Zo tekenden wethouders brieven met alleen hun naam. Dit kan helemaal niet, aldus de oud-burgemeester. ‘Dat bestaat niet volgens de wet. Dat moeten ze niet doen.’
Verder zag hij dat er tijdens vergaderingen van het college van burgemeester en wethouders zaken werden ‘uitgeruild’. Ook al iets dat volgens hem ongewenst is. Wethouders moeten niet aan handjeklap doen, maar met elkaar in discussie gaan, elkaar durven tegen te spreken.
Verbazing dat er niks mee werd gedaan
Bovendien waren er nauwe banden tussen bepaalde diensten in het stadhuis en bepaalde wethouders. ‘Den Haag had heel erg de cultuur: mijn dienst, mijn wethouder.’ Daaraan zouden integriteitsrisico’s kleven, zag Remkes. Daarover schreef Remkes destijds aan de raad, maar die wilde daarover blijkbaar geen apart debat. ‘Vandaar mijn verbazing dat hiermee niets is gedaan.’
Tijdens de periode dat hij waarnemend burgemeester was, werd Remkes geconfronteerd met een belangrijke integriteitskwestie in het stadhuis. Topambtenaar Henk Harms zou ‘niet transparant’ hebben gewerkt. Hij zou onder meer achteraf passages aan verslagen hebben toegevoegd. Hoewel Harms geen strafbare feiten zou hebben begaan, bleek uit een onderzoek van een recherchebureau wel dat hij zich niet aan de gedragscode van de gemeente had gehouden.
Ambtenaar ontslagen
Harms werd uiteindelijk niet ontslagen, maar er werd in goed overleg afscheid van hem genomen. Volgens Remkes speelde daarbij mee dat de ambtenaar een goede staat van dienst had en dat een eventuele rechtszaak over het ontslag ook voor veel negatieve publiciteit zou kunnen zorgen.
De eis van een deel van de gemeenteraad om het integriteitsonderzoek openbaar te maken sloeg Remkes in de zomer van 2020 in de wind. Wel deed hij een handreiking. Het onderzoek zelf mocht de gemeenteraad onder strikte geheimhouding lezen, maar de tientallen bijlagen die horen bij het onderzoek niet. Die bijlagen bestaan uit onder meer uit mails, meldingen en gespreksverslagen.
‘Geheime stukken uit de kluis’
Remkes verklaarde hier woensdag over dat hij deze beslissing had genomen na juridisch en bestuurlijk advies. Het zou de privacy schenden van de betrokken ambtenaar als de stukken openbaar gemaakt zouden worden. ‘Ook is het de dood in de pot als mensen die een integriteitsmelding willen doen, weten dat er niet zorgvuldig met hun melding wordt opgegaan’, zei hij.
Hart voor Den Haag vindt het ‘een gotspe’ en wil dat het college de stukken alsnog ‘uit de kluis‘ haalt. ‘De zweem van geheimzinnigheid en integriteitsschendingen neem je alleen weg met het betrachten van transparantie’, aldus Hart voor Den Haag-raadslid Ralf Sluijs. ‘Ik heb sterk het vermoeden dat de topambtenaar destijds geslachtofferd is om de politiek verantwoordelijken uit de wind te houden.
Aan handelingen van een ambtenaar liggen altijd politieke wensen ten grondslag waarvoor ook een politieke verantwoordelijkheid gedragen dient te worden. Om onze controlerende rol in deze te kunnen vervullen, dient de raad dan ook over alle relevante stukken te kunnen beschikken.’
‘Alles uithalen wat erin zit’
Donderdag 23.03.2023 waren de laatste openbare verhoren. Als laatsten worden wethouder Saskia Bruines (D66) en burgemeester Jan van Zanen verhoord.
De gemeente Den Haag laat met spoed onderzoeken of er jaarlijks extra geld naar Amare moet. Dat is nodig omdat het cultuurpaleis mogelijk al aan het einde van dit jaar in de financiële problemen komt. Als dat gebeurt moeten veel activiteiten worden geschrapt en gaat het terug naar de basis: alleen nog dansvoorstellingen en klassieke muziek van het Residentie Orkest.
De Haagse wethouder Saskia Bruines (D66, cultuur) sluit niet op voorhand uit de gemeentelijke bijdrage omhoog gaat. ‘Als je zo’n pand neerzet, moet je er alles aan doen om eruit te halen wat erin zit.’
Dat verklaarde Bruines donderdag 23.03.2023 tijdens haar verhoor door de enquêtecommissie van de Haagse gemeenteraad die onderzoek doet naar de bouw van Amare. Tijdens eerdere verhoren was al duidelijk geworden dat het cultuurpaleis het financieel moeilijk heeft.
Dit omdat de begroting is gebaseerd op oude uitgangspunten en kosten, bijvoorbeeld voor beveiliging en techniek. Deze blijken nu fors hoger te zijn dan gedacht. De top van Amare heeft de gemeente daarvan inmiddels ook op de hoogte gebracht. ‘Er zijn brieven met zorgpunten neergelegd. Het is goed om het nu allemaal op een rijtje te krijgen’, aldus de wethouder tijdens de laatste dag van de openbare verhoren over Amare.
De bedoeling was om volgend jaar een analyse te maken van de financiële situatie. Maar dat gebeurt nu eerder. ‘We moeten dit zorgvuldig bespreken. Ik neem dit heel serieus’, aldus Bruines in antwoorden op vragen van de commissie. ‘De boel moet natuurlijk gewoon blijven draaien.’
Extra kosten
Daarnaast heeft Amare ambities om ook internationaal vermaarde voorstellingen te programmeren. Daar komt het nu nog niet van, terwijl het wel extra kosten met zich meebrengt. ‘Ik denk dat dit gebouw echt internationale kwaliteit heeft. Maar daar zul je wat extra middelen voor nodig hebben. Dat is ook iets waar de gemeenteraad bewust van moet zijn’, benadrukt Bruines.
Dat plaatst het stadsbestuur binnenkort voor een ingewikkelde puzzel. Want eventueel extra geld voor Amare mag niet ten koste gaan van andere culturele instellingen in de stad, is het idee. Dat betekent in principe dat er in totaal meer geld naar cultuur zou moeten gaan. Bruines: ‘Dit is een van de grote vragen voor het cultuurbeleid voor de komende tijd.’
‘Eruit halen wat erin zit’
De wethouder liet wel ‘op persoonlijke titel’ doorschemeren dat wat haar betreft de programmering in Amare overeind blijft of zelfs wordt uitgebreid. ‘Als je zo’n gebouw neerzet, moet je er ook alles aan doen om eruit te halen wat erin zit.’
De commissie ondervroeg Bruines ook over de discussies die waren gevoerd tijdens de coalitieonderhandelingen van 2018. Toen spraken Hart voor Den Haag, D66, VVD en GroenLinks in het geheim af dat er extra geld naar Amare zou gaan. Maar de partijen schreven dat nooit op in het coalitieakkoord. Pas drie weken nadat dit werd gepresenteerd werd de deal openbaar. Daardoor werd Amare uiteindelijk dertig miljoen euro duurder.
Woede-uitbarsting
Richard de Mos van Hart voor Den Haag verklaarde bij de commissie dat hij woest was over de gang van zaken. Volgens hem was er afgesproken dat er maximaal twintig miljoen naar Amare zou gaan. Toen later bleek dat het tien miljoen meer was, was hij ‘woest’.
Maar Bruines had een andere lezing. ‘Ik kan me niet herinneren dat er toen is gezegd: twintig miljoen is de harde grens. In mijn ogen hebben we dit op een zorgvuldige manier uit-onderhandeld. Maar blijkbaar zijn daar andere meningen over.’
Lovende woorden
De Haagse burgemeester Jan van Zanen werd donderdagmiddag als laatste verhoord door de commissie. Hij benadrukte dat een grote stad ook niet bang moet zijn om grote beslissingen te nemen. Dat daarbij ook wel eens iets mis kan gaan, hoort er wel bij. Wel zei hij dat bestuurders daarover eerlijk moeten communiceren en dat van de fouten moet worden geleerd. De enquête door de commissie van de gemeenteraad zou, aldus Van Zanen, kunnen bijdragen aan ‘een gevoel van gerechtigheid’.
Over het gebouw zelf sprak Van Zanen lovende woorden. Hij komt er vaak en kan het ook vanuit zijn werkkamer in het stadhuis goed zien. ‘Het is een prachtig pand. Maar wat nog prachtiger is: al die mensen die naar binnen gaan en iets blijer en rijker naar buiten komen.’
Zo ging het mis bij cultuurcomplex Amare
Een enquêtecommissie van de Haagse gemeenteraad sprak afgelopen weken een groot aantal mensen die een hoofdrol speelden in de bouw van het Haagse cultuurpaleis Amare. Vijfentwintig mensen werden onder ede verhoord, waaronder voormalige en zittende burgemeesters, wethouders, ambtenaren en vertegenwoordigers van de culturele instellingen.
Daarbij rees het beeld van een ingewikkeld project dat onder heel grote druk en politieke belangstelling tot stand kwam. Om dat voor elkaar te krijgen, deden politici de waarheid soms geweld aan, werden wel heel optimistische ramingen gebruikt en moesten ambtenaren onder hoge druk werken, zo blijkt tijdens de verhoren. Een paar voorlopige conclusies.
Enorme druk
De druk op het project is van meet af aan enorm. Het cultuurcomplex moest en zou er komen. Dat leidt tot een enorme werkdruk in de ambtelijke organisatie. Sommige ambtenaren ervaren de werkomgeving als onveilig. Ze spreken van werkweken van meer dan tachtig uur. ‘Ik heb nog nooit zo hard gewerkt als rond het project Amare’, verklaart een van hen als hij wordt verhoord.
De kiem voor die werkdruk wordt al gelegd bij het Spuiforum – de voorganger van Amare – in de collegeperiode 2010-2014. Het toenmalige college van PvdA, VVD, D66 en CDA heeft afgesproken dat er op het Spuiplein een cultuurcomplex moet komen.
Maar deze beslissing valt samen met flinke bezuinigingen in de Haagse cultuursector. Voormalig wethouder Marjolein de Jong (D66) moet tegelijk de bezuinigingen verdedigen én de investering van 181 miljoen euro in het Spuiforum verkopen. Dat gaat slecht samen. Ze krijgt het project niet goed van de grond.
In het cultuurcomplex Amare zitten drie culturele instellingen: het Residentie Orkest, het Nederlands Dans Theater en het Koninklijk Conservatorium. Het is gebouwd omdat de Dr Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater waren verouderd. In de zomer van 2017 start de bouw en in september 2021 is de opening. De kosten van het bouwproject komen uiteindelijk op 223 miljoen euro, dat is 46 miljoen euro meer dan de bedoeling was.
Het college schuift daarom wethouder Marnix Norder (PvdA) naar voren als breekijzer. Hij zou wat ‘doortastender’ zijn en volgens toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen is Norder meer de man van ‘laten we dit nu aanpakken’. En van: ‘We kunnen nu wel eindeloos blijven zeuren en palaveren, maar laten we het doen’, zo verklaart Van Aartsen in zijn verhoor.
Ondanks groot verzet in zijn eigen PvdA-fractie lukte het Norder om het Spuiforum maanden voor de verkiezingen van 2014 door de gemeenteraad te loodsen. Maar het lukt hem niet om de hele PvdA-fractie te overtuigen en ook de oppositie stemt tegen. Desondanks haalt het college eind 2013 opgelucht adem: het varkentje is gewassen.
De opluchting is echter van korte duur. Tijdens de verkiezingen van maart 2014 groeit de Haagse Stadspartij met drie zetels naar vijf. De voorstanders van het Spuiforum voelen nattigheid, want voorman Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij had een stevige anti-Spuiforum-campagne gevoerd. Hij wil van het ontwerp af. Ook maakt hij dat duidelijk tijdens de coalitie-onderhandelingen die volgen.
Dit tot grote onvrede van burgemeester Van Aartsen. Hij is een van de grootste pleitbezorgers van een cultuurcomplex, omdat dit volgens hem ‘essentieel is voor de cultuur en economie van de stad’. Dat steekt hij ook niet onder stoelen of banken. Tijdens zijn verhoor verklaart Van Aartsen dat hij zelfs zou zijn afgetreden als de partijen die in 2014 onderhandelen over een nieuw coalitieakkoord de bouw van een nieuw cultuurpaleis in Den Haag afblazen. ‘Uiteindelijk wel’, antwoordt Van Aartsen op de vraag van de commissie of hij consequenties aan zo’n besluit zou verbinden.
Maar volgens hem is het ook een hypothetische vraag, omdat de partijen die destijds een nieuwe coalitie vormen wel een nieuw onderkomen voor het Residentie Orkest, Nederlands Dans Theater en Koninklijke Conservatorium willen bouwen. Ook de Haagse Stadspartij.
Maar de partijen geven Wijsmuller wel enigszins zijn zin. Ze spreken af dat er een nieuw ontwerp komt; het Onderwijs- en Cultuurcomplex (OCC) dat uiteindelijk Amare gaat heten. Joris Wijsmuller, mag het project gaan leiden. Hij moet een gebouw neerzetten dat niet meer gaat kosten dan 177 miljoen euro. Bovendien mag de vertraging van de bouw niet langer dan een jaar zijn. Deze eisen leggen een grote druk op het project.
Ingewikkelde bouwmethode
Om Amare voor een lager bedrag en binnen korte tijd te kunnen bouwen, wordt gekozen voor een voor een relatief nieuwe manier van werken. Een aannemer gaat niet alleen het cultuurpaleis bouwen, maar het ook ontwerpen en onderhouden. Hij wordt verantwoordelijk voor ‘Design, Build and Maintain’; DBM in vaktermen.
Dat heeft tot gevolg dat de opdrachtgever van tevoren alle eisen tot in de kleinste details op papier moet zetten. De bouwer werkt dat uit tot een ontwerp en gaat aan de slag. Eventuele wijzigingen tijdens de bouw zijn dan eigenlijk niet meer mogelijk. Behalve als de opdrachtgever ervoor betaalt.
Maar in de praktijk blijkt dat niet veel ambtenaren in het Haagse stadhuis verstand hebben van deze nieuwe manier van werken. De instellingen al helemaal niet. Dit terwijl vanwege de tijdsdruk alle eisen in slechts een paar maanden op papier moeten worden gezet. De betrokkenen kiezen er daarom voor om vrijwel alle afspraken die zijn gemaakt voor het Spuiforum over te nemen, terwijl in de praktijk dus sprake is van een compleet ander gebouw.
De nieuwe constructie werkt later op tal van manieren door. De instellingen vinden dat zij uiteindelijk te weinig invloed hebben op wat er op het Spuiplein verrijst en proberen tijdens de bouw nog veranderingen door te voeren. Als gevolg van de korte tijd waarin de eisen op papier moeten worden gezet, ontstaat verwarring.
De instellingen denken dat de concertzaal een beweegbare vloer krijgt, terwijl de bouwer die niet realiseert. De repetitiezaal van het Residentie Orkest blijkt niet geschikt om er in volledige bezetting te oefenen. Er is discussie over de maten van een deur naast het podium, waardoor er nu geen piano doorheen past. Deze ruzies leiden tot twee keer toe tot een bouwstop. Jozias van Aartsen en later Pauline Krikke moeten er als burgemeester aan te pas komen om de plooien glad te strijken.
Sinds een paar maanden doet de raadsenquêtecommissie onderzoek naar de totstandkoming van cultuurcomplex Amare. De Rekenkamer Den Haag deed eerder ook al een onderzoek. Die concludeerde dat het college kosten achterhield en de gemeenteraad niet juist en volledig informeerde. Voor de zomer komt de enquêtecommissie met het eindrapport.
Bovendien is bouwer VolkerWessels 25 jaar lang verantwoordelijk voor het onderhoud van het gebouw. Nu al zijn er berichten dat het bedrijf exorbitante bedragen vraagt voor kleine aanpassingen. Voor de aanleg van een wifi-punt bij de horecazaak aan het Spuiplein vraagt de bouwer naar verluidt 30.000 euro.
Voor het wegwerken van een krasje dient de bouwer een rekening van 2000 euro in. Een nog openstaande vraag is ook of VolkerWessels bereid is om het gebouw optimaal te moderniseren, zoals de instellingen willen.
Gevolg van de constructie is echter wel dat de bouwer verantwoordelijk is voor eventuele tegenvallers tijdens de bouw. Terwijl Amare wordt gerealiseerd, trekt de economie aan en gaan de bouwprijzen fors omhoog. Sommige goed ingevoerde betrokkenen in het stadhuis stellen dat VolkerWessels uiteindelijk zelf vele tientallen miljoenen euro’s verlies heeft geleden op het project.
Een bedrag dat anders voor rekening van de gemeente was gekomen. Of dit klopt, is niet bij de bouwer achterhaald. Twee directieleden van VolkerWessels waren door de enquêtecommissie opgeroepen voor een openbaar verhoor, maar zijn niet komen opdagen.
Schimmige kosten
Wensdenken. Dat woord komt regelmatig langs in de verhoren. Het slaat onder meer op kosten die door bestuurders rooskleuriger worden voorgespiegeld aan de gemeenteraad dan ze in werkelijkheid zijn. Ook dat begint al bij het Spuiforum in 2013.
Als financiële onderbouwing van het raadsvoorstel voert het college sponsorafspraken met de culturele instellingen op. Het Residentie Orkest (RO) en het Nederlands Dans Theater (NDT) zouden samen vijf miljoen euro aan sponsorinkomsten binnenhalen en het Koninklijk Conservatorium (KC) zelfs tien miljoen euro. De afspraken worden vastgelegd als ‘inspanningsverplichting’ en niet als ‘resultaatsverplichting’.
Maar niemand gelooft dan al dat dit geld echt bij elkaar kan worden gebracht. Het RO en het NDT hebben nog wel ervaring met het zoeken naar sponsors, maar het KC als onderwijsinstelling helemaal niet. Bovendien is er op dat moment nog geen steen gelegd. Bedrijven willen wel bijvoorbeeld zalen sponsoren, zo verklaren de culturele instellingen, maar ze zijn niet geneigd om mee te betalen aan de bouw van een cultuurcomplex.
Toch zijn deze afspraken de onderbouwing van het Spuiforum-voorstel en later ook van het OCC-voorstel. De sponsorinkomsten worden uiteindelijk nooit binnen geharkt.
Ook worden kosten onder de pet gehouden. Dat gebeurt in 2018. Op een bloedhete dag in mei presenteren Hart voor Den Haag, VVD, D66 en GroenLinks in de stadskwekerij een nieuw coalitieakkoord. In de voorgaande maanden is dan al duidelijk geworden dat het moeilijk zou worden om Amare binnen budget tot een goed einde te brengen.
De partijen laten tijdens de onderhandelingen een snel onderzoek uitvoeren door een extern bureau. Dat presenteert met een advies met twee mogelijke ‘routes’: alle conflicten uitvechten of extra geld in het complex steken. De partijen besluiten tot het laatste.
Over wat ze daarbij precies afspreken, lopen de meningen uiteen. Richard de Mos van Hart voor Den Haag is ervan overtuigd dat er niet meer dan twintig miljoen mag worden uitgegeven. Saskia Bruines van D66 zegt deze week dat dit bedrag niet zo hard is vastgelegd.
Wat de partijen in ieder geval niet doen, is de afspraak openbaar maken. In het coalitieakkoord dat ze presenteren staat letterlijk: ‘De bouw is volop gaande en zal conform de vastgestelde uitgangspunten en randvoorwaarden worden afgerond.’ Zelfs toenmalig burgemeester Pauline Krikke zegt niets van deze geheime afspraak af te weten.
Wethouder Boudewijn Revis (VVD) die het project overneemt van Wijsmuller, gaat vervolgens onderhandelen met bouwer VolkersWessels. Hij komt drie weken na de presentatie van het coalitieakkoord met wat later de ‘package deal’ wordt genoemd. Een deal met de bouwer voor een bedrag van 31 miljoen. Met dat geld wordt een aantal extra wensen van de instellingen gehonoreerd en zijn conflicten opgeruimd.
Maar de partijen hebben daarover dus tijdens de presentatie in de stadskwekerij gelogen. Dit om de onderhandelingspositie van de gemeente niet te verzwakken, is daarvoor hun argument. Maar het is wel een slechte start van een nieuw college. Een kwestie bovendien die ook later grote gevolgen blijkt te hebben.
Richard de Mos is namelijk woedend over de handelswijze van Revis en wil het nieuwe stadsbestuur eigenlijk al na een paar weken laten vallen. Hij vraagt advies bij een paar bevriende ondernemers. Dat ziet het Openbaar Ministerie als lekken van vertrouwelijke informatie. De Mos hoort over een maand of de rechter dat ook vindt.
Ingewikkelde dans
Een ingewikkelde dans. Zo wordt de relatie tussen de gemeente, de culturele instellingen en de bouwer vaak omschreven tijdens de verhoren. Dat komt onder meer omdat de gemeente de opdrachtgever is voor de bouw. Den Haag verhuurt Amare weer aan een stichting en die verhuurt het weer aan de instellingen.
Het Residentie Orkest en Nederlands Dans Theater betalen een ‘volwaardige’ huur. Het Koninklijk Conservatorium betaalt relatief minder. Dat is een onderwijsinstelling en die krijgen voor huisvesting geld van het Rijk. Dat bedrag is niet voldoende om de volledige kostprijs te betalen. Maar omdat de gemeente al vanaf het prille begin wil dat het conservatorium naar Amare verhuist, wordt deze regeling bedacht en ook nooit meer ter discussie gesteld.
Het zorgt er echter wel voor dat er een grote partij in het pand een plek heeft gekregen die niet volledig aan de kosten bijdraagt. Nog een detail: bij het opstellen van de oorspronkelijke begroting is ook geen rekening gehouden met het feit dat een schoolgebouw vaker moet worden schoongemaakt dan een pand voor culturele instellingen. Ook heeft het intensiever onderhoud nodig.
Inmiddels is Amare officieel open. Corona is achter de rug. Nu wordt duidelijk hoe het Haagse cultuurpaleis in de praktijk functioneert. Het ziet er financieel niet zo heel gunstig uit, verklaarde directeur Jan Zoet toen hij werd verhoord. Die basis voor dat probleem werd ook al ver in het verleden gelegd, zo werd tijdens de verhoren duidelijk.
Al in 2013 werd een bedrijfsplan voor het Spuiforum vastgesteld. Daarmee werd steeds gewerkt. Dat werd daarna wel een paar keer ‘geactualiseerd’, maar dat gebeurde op basis van tekeningen van Amare. In de praktijk bleken die cijfers veel te rooskleurig.
Er werden veel te lage bedragen opgenomen voor onder meer techniek en beveiliging. Ook moet Amare veel meer onroerendezaakbelasting (ozb) aan de gemeente betalen dan gedacht. Volgens Zoet moet de gemeentelijke bijdrage daarom met ongeveer een miljoen euro per jaar omhoog om een volwaardige programmering te kunnen verzorgen.
Aan de huidige wethouder van cultuur Saskia Bruines (D66) om daarvoor een oplossing te vinden. Zij verklaarde woensdag dat de gemeente een later gepland onderzoek naar de exploitatie van Amare naar voren haalt.
Of zij ook bereid is om extra geld voor het cultuurpaleis ter beschikking te stellen, moet nog blijken. Maar Bruines liet wel ‘op persoonlijke titel’ doorschemeren dat niet uit te sluiten. ‘Als je zo’n gebouw neerzet, moet je er ook alles aan doen om eruit te halen wat erin zit.’
Wie is er verantwoordelijk?
‘Het is niet aan mij om te bepalen welke politieke gevolgen de raadsenquête heeft. Dat is aan de gemeenteraad.’ Het is het antwoord van Arjen Dubbelaar, voorzitter van de raadsenquêtecommissie, op de vraag of er politieke koppen gaan rollen. Het lijkt niet erg waarschijnlijk dat er nu alsnog wethouders naar huis gestuurd gaan worden.
Dat komt allereerst doordat alle wethouders die verantwoordelijk waren voor de bouw van het cultuurcomplex gevlogen zijn: Norder, De Jong, Wijsmuller en Revis. Ze hebben inmiddels allemaal een andere baan.
Daarnaast zijn er in de loop van de jaren op veel momenten en op verschillende plekken grote en kleine fouten gemaakt. In het college, de ambtelijke organisatie, bij de instellingen, in de gemeenteraad. Daardoor zijn er vele verantwoordelijken en is er niet één grote schuldige aan te wijzen.
Maar het belangrijkste is misschien wel dat er heel veel partijen in de Haagse gemeenteraad op enig moment verantwoordelijkheid hebben gedragen voor de bouw of afbouw van het cultuurcomplex. Tegenstanders werden voorstanders doordat ze collegeverantwoordelijkheid gingen dragen in een coalitie die de bouw in gang zette of de bouw doorzette.
Een politieke afrekening ligt daarom niet voor de hand. Maar het laatste woord hierover is aan de gemeenteraad. Voor de zomervakantie moet het eindrapport van de enquêtecommissie klaar zijn en kan het debat erover beginnen.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Jan de Wandelaar in het Den Haag van Morgen 